U źródeł Wisły - miasto Wisła

Pierwsze wzmianki o osadzie Wisła pochodzą z początku XVII wieku, która wraz z pobliskimi miejscowościami należała do książąt cieszyńskich, wchodząc w skład dóbr książęcych zarządzanych przez Komorę Cieszyńską. Urbarz Komory z 1621 roku odnotowuje dane dotyczący wsi Wisła[1]. Miejscowość rozwijała się dzięki stopniowemu napływowi ludności osiadającej wzdłuż brzegów rzeki, a jej pierwszymi osadnikami byli drwale i rolnicy, dostarczający drewno i płody rolne na potrzeby zamku w Cieszynie. 

Po śmierci ostatniej księżnej z rodu Piastów – Elżbiety Lukrecji w 1653 roku, miejscowość wraz z całym Księstwem Cieszyńskim stała się własnością dziedziczną Habsburgów[2]. Stąd przez kolejne dziesięciolecia arystokracja austriacka organizowała liczne wyprawy łowieckie w lasach wiślańskich, zwłaszcza w okolicach Baraniej Góry i to właśnie na ich potrzeby budowano drewniane leśniczówki – schroniska. W latach 1897–1898 powstał na Przysłopie zameczek myśliwski, który w latach 1924–1925 zaadaptowano na schronisko Górnośląskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego. Do końca XIX wieku osada miała charakter typowo pasterski, dopiero przyjazd Bogumiła Hoffa[3] i publikacja w „Tygodniku Ilustrowanym” w 1885 roku artykułu Wycieczka do źródeł Wisły, przyczyniły się do postrzegania Wisły jako miejscowości uzdrowiskowej. Dzięki napływowi turystów rozwój miejscowości znacząco przyspieszył, powstały pensjonaty, schroniska górskie oraz wytyczono liczne szlaki turystyczne. W 1907 roku z inicjatywy żony arcyksięcia Friedricha Habsburga, jak się okazało ostatniego księcia cieszyńskiego – Izabelli, powstał na Zadnim Groniu okazały modrzewiowy Zameczek Myśliwski. Książęca para gościła w nim zwykle trzy razy w roku. W okresie I wojny światowej w wiślańskiej rezydencji Habsburgów gośćmi byli cesarz niemiecki Wilhelm II i feldmarszałek Paul von Hindenburg (rezydujący ze sztabem w pobliskiej Pszczynie) oraz następca tronu i ostatni cesarz monarchii austro-węgierskiej Karol I z generałem Conradem von Hötzendorf (rezydującym z sztabem w Cieszynie).

W listopadzie 1927 roku Śląska Rada Wojewódzka w Katowicach podjęła decyzję o przeznaczeniu tego obiektu na górską rezydencję Prezydenta Rzeczypospolitej, jednakże 23 grudnia 1927 roku wskutek zaprószenia ognia Zameczek Myśliwski spłonął. W 1928 roku władze województwa śląskiego zadecydowały o budowie większego obiektu murowanego. Głównym inicjatorem jego budowy był ówczesny wojewoda śląski dr Michał Grażyński. Prace budowlane prowadzono w latach 1928–1931, a autorem projektu został Adolf Szyszko-Bohusz (1883–1948), znany architekt i konserwator zabytków, rektor krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, który swoją pracę wykonał nieodpłatnie. W dniu 17 maja 1929 roku powołano Kierownictwo Budowy Zamku w Wiśle, zaś kierownikiem działań techniczno-administracyjnych został inżynier Tadeusz Noworyta. Śląska Rada Wojewódzka 15 grudnia 1930 roku podjęła uchwałę o przekazaniu zamku w Wiśle wraz z budynkiem gospodarczym Kancelarii Cywilnej Prezydenta Rzeczypospolitej na siedzibę Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Zamek w Wiśle stał się trzecią po Belwederze i Pałacu Prezydenckim rezydencją Prezydenta Polski. Obecnie kompleks składa się z Zamku, Zamku Dolnego, Gajówki oraz kaplicy pod wezwaniem św. Jadwigi Śląskiej, którą wybudowano jeszcze za czasów habsburskich, w 1909 roku, w stylistyce kręgu alpejskiego. Pierwszą wizytę w nowej rezydencji ówczesny Prezydent Ignacy Mościcki złożył 21 stycznia 1931 roku. W roku 1994 Zamek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w Wiśle został wpisany do rejestru zabytków.

Szczególnym uhonorowaniem rzeki Wisły było wybudowanie "Pomnika Źródeł Wisły", który przedstawiał postać dziewczyny z kwiatami, kroczącej przez łąkę nad basenem z pływającymi w nim rybami. Spływające po skale do basenu sadzawki strumienie nawiązywały do Baraniej Góry i źródeł rzeki Wisły. Pomnik zaprojektował Konstanty Laszczka (1865–1956), znany polski rzeźbiarz, malarz i grafik. W 1937 roku gospodarzem corocznego Święta Gór było miasto Wisła. Wydarzenie to zaszczycił swoją obecnością Prezydent Ignacy Mościcki, który przy tej okazji dokonał uroczystego odsłonięcia monumentu. Współczesny pomnik, którego odsłonięcie nastąpiło w 2014 roku przez Prezydenta Bronisława Komorowskiego jest repliką oryginału, gdyż rzeźba z 1937 roku została zniszczona przez Niemców podczas II wojny światowej.

Od 1928 roku Wisła prężnie rozwijała się jako miejscowość uzdrowiskowa, w 1955 roku została podniesiona do rangi osiedla, a w 1962 roku otrzymała prawa miejskie. Obecnie Wisła jest największym miastem powiatu cieszyńskiego i zasłużenie pretenduje do miana turystycznej stolicy Beskidów.

[1] Archiwum Państwowe w Katowicach, Oddział w Cieszynie, zespół nr 14/76 Komora Cieszyńska, sygn. 2545, s. 195.

[2] W. Gojniczek: Materiały archiwalne do dziejów Wisły w zbiorach Archiwum Państwowego w Cieszynie. [W:] Wisła [1593]–1993. W czterechsetlecie powstania miejscowości. Red. W. Gojniczek, I. Panic. Cieszyn 1993, s. 54.

[3] Bogumił Hoff (1829–1894) – krajoznawca, etnograf, „odkrywca” i propagator Wisły jako letniska.