Wystawy | U źródeł Wisły

U źródeł Wisły - wstęp

Potężny władca gór Karpat, miał czterech synów: Tatra, Pienina, Beskida i Stoła. Po śmierci ojca, bracia podzielili jego państwo między siebie. Beskid otrzymał krainę ku zachodowi, gdzie pojął za żonę Boranę – władczynię borów i zwierzyny. Mieli oni dwie córki Czarnochę i Białkę, które miały sprawować opiekę nad wodami i rybami oraz syna Łana, opiekującego się łąkami i polami. Po śmierci matki rodzeństwo rozeszło się w różne strony. Łan użyźniał łąki i zasiewał pola, Czarnocha udała się w kierunku łagodnej pochyłości góry, ku południowi i wolnym krokiem zstępowała ze zbocza, a Białka podążyła ku północy i żwawo zbiegała, nie zważając na skały i przepaście.

Siostry nie zaszły jednak za daleko, gdyż zakochał się w nich Czantor, który postanowił je uwięzić w dolinie. Siostry poczuły się tam szczęśliwe, a jako, że były władczyniami wód, dolina wkrótce zapełniła się wodą. Po pewnym czasie Matka Ziemia kazała rozstąpić się górom i wypuścić wody. Czantor musiał ustąpić, jednak nie chciał posyłać sióstr na nieznane tereny. Wysłał jedną falę, by wyszukała bezpieczną drogę. Pierwsza fala zwana była wyszła lub Wisła. Gdy znalazła się na równinie z tęsknoty za Czarnochą i Białką chciała wracać, w oddali zobaczyła jednak góry i podążyła do nich. Były to góry Krakusa, gdzie przyjęto falę z radością i podawano dalej, dlatego że w ślad za nią podążał również Łan, który zasiewał trawę i zboże. Fala przebiegła cały kraj i trafiła do morza. Za Wisłą siostry wysyłały i nadal wysyłają inne fale, które płyną tą samą drogą[1].

Powyższa legenda opisuje powstanie największej polskiej rzeki, jaką jest Wisła. Wykapy Czarnej Wisełki zlokalizowane są na wysokości około 1150 metrów n.p.m. na południowym stoku Baraniej Góry. Jako pierwszy dotarł w to miejsce Wincenty Pol (1807–1872), który poza wszystkim był wybitnym geografem. W latach 1840–1844 przeprowadził on wraz z Janem Kantym Hiacyntem Łobarzewskim (1814–1862) badania terenowe i uznał źródła Czarnej Wisełki za początek Wisły, a w 1849 roku Ludwik Zejszner (1805–1871) – geolog, kartograf i krajoznawca dokładnie je opisał. Na pamiątkę tych wydarzeń w 1984 roku przy wykapach umieszczono mosiężną tablicę z napisem Wykapy Czarnej Wisełki im. W. Pola i H. Łobarzewskiego 1984. Biała Wisełka wypływa na północno-zachodnim stoku, na wysokości około 1100 metrów n.p.m. Nazwa potoku odzwierciedla spienioną, białą wodę o szybkim nurcie. Źródło oznaczone zostało tablicą z napisem Wantule im. Zejsznera przy źródle Białej Wisełki 1984. Oba potoki łączą się ze sobą w zbiorniku Wisła-Czarne, z którego wypływają jako Wisełka, a dopiero po połączeniu z potokiem Malinka tworzą rzekę Wisłę. Zbiornik Czerniański utworzono w 1973 roku jako rezerwuar wody pitnej dla okolicznego Ustronia i Wisły oraz jako ochronę przeciwpowodziową leżących niżej terenów. Zapora ma 30 metrów wysokości i 270 metrów długości. Powierzchnia jeziora wynosi 400 tysięcy m², a jego pojemność to 5 milionów m³.

Rok 2017 uchwałą Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 czerwca 2016 roku został ustanowiony Rokiem Rzeki Wisły. Jest to wspaniała okazja do uhonorowania królowej polskich rzek w postaci wystawy i katalogu do wystawy, w których zaprezentowano najciekawsze materiały archiwalne, pochodzące z zasobu Archiwum Państwowego w Katowicach (dalej: Archiwum) i jego oddziałów zamiejscowych w Bielsku-Białej, Cieszynie, Gliwicach i Pszczynie.

[1] B. Hoff: Lud cieszyński, jego właściwości i siedziby, obraz etnograficzny. Serya I, Tom I. Warszawa 1888 r., s. 1–2.