U źródeł Wisły - regulacja rzeki
W pierwszej połowie XIX wieku większość europejskich krajów rozpoczęła planową regulację swoich największych rzek. Dążenia do usystematyzowania koryt rzecznych dotyczyły między innymi Sekwany, Renu, Łaby czy Dunaju. W drugiej połowie tego stulecia zaczęły także powstawać pierwsze plany regulacji Wisły, podzielonej w wyniku traktatów rozbiorowych pomiędzy Austrię i Prusy. Plany te obejmowały również interesujący nas odcinek górnej Wisły.
Regulacja koryt rzecznych spełniała kilka zasadniczych funkcji. W pierwszej kolejności poprzez usystematyzowanie biegu rzeki poprawiano odpływ wody, a wraz z nią wszelkich nagromadzonych materiałów ruchomych, jak żwir i piasek. Prowadziło to w konsekwencji do pogłębienia koryta rzeki, co zapobiegało z kolei w pewnym stopniu jej wylewom. To właśnie częste powodzie, w wyniku których ginęli ludzie, zniszczeniu ulegały domostwa i pola uprawne, dały pierwszy impuls do wprowadzenia planów regulacji rzek. Obejmowały one budowę odpowiednich budowli rzecznych, jak śluzy i jazy, regulujące przepływ wody i spowalniające go. Prowadzono również budowę wałów brzegowych, powstrzymujących powodzie. W dużej mierze, dzięki regulacji, rzeka zyskiwała na znaczeniu jako droga wodna. Ze względu na charakter Wisły w górnym jej biegu, nie możemy jednak mówić o tworzeniu na szeroką skalę na tym terenie rzecznej drogi komunikacyjnej. Żeglowna część Wisły rozpoczyna się dopiero od ujścia do niej rzeki Przemszy.
Do I wojny światowej na górnej Wiśle prowadzono szereg prac regulacyjnych, ale jednak o niewielkim znaczeniu, głównie zapobiegających powodziom. Na systematyczną regulację tego odcinka rzeki trzeba było czekać w zasadzie aż do lat dwudziestych XX wieku. Nieco wcześniej, 9 lipca 1919 roku wydano Ustawę o budowie kanałów żeglownych, tudzież regulacji rzek żeglownych i spławnych, w której czytamy, że Rząd Polski zamierza łożyć fundusze między innymi na regulację rzeki Wisły na podstawie już opracowanych i przyszłych projektów[1]. Kolejnym krokiem ze strony Państwa było podjęcie 19 września 1922 roku niezmiernie ważnej Ustawy wodnej. W jej myśl między innymi wolno było tworzyć związki wałowe, których zadaniem była budowa wałów przeciwpowodziowych i ich utrzymanie[2]. W tym czasie zaczęto powoływać również lokalne kierownictwa robót regulacyjnych Wisły podległych Ministerstwu Robót Publicznych. Dla górnośląskiego odcinka rzeki było to Kierownictwo Regulacji Rzeki Wisły w Pszczynie.
Materiały archiwalne przechowywane w Archiwum pozwalają na prześledzenie całości procesu regulacji niektórych odcinków górnego biegu Wisły, począwszy od próśb okolicznych mieszkańców o prace regulacyjne, przez projekty, szkice sytuacyjne i wykazy niezbędnych materiałów, aż do planów uregulowanych już części rzeki. W aktach znajdują się również rachunki wystawiane przez wykonawców prac regulacyjnych, dzięki czemu możemy mieć pojęcie o wysokości kosztów tego przedsięwzięcia. Na uwagę zasługują również szkice budowli rzecznych, które powstały na Wiśle w związku z ochroną przeciwpowodziową.
[1] Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej (dalej: Dz. U. R.P.) 1919 rok, nr 59, poz. .356.
[2] Dz. U. R.P. 1922 rok, nr 102, poz. 936.
