RACIBÓRZ W PAŃSTWIE PRUSKIM I NIEMIECKIM 1807-1922

W 1806 roku Prusy zaangażowały się w wojnę z Napoleonem, w której zostały pokonane i zmuszone do podpisania pokoju w Tylży w 1807 roku i zapłacenia Francji ogromnej kontrybucji. W czasie wojny wojska napoleońskie stacjonowały w mieście, które musiało dostarczyć żywności, paszy, pieniędzy, a także przyjąć żołnierzy w swoich domach. W 1807 w Raciborzu na zamku zorganizowano lazaret dla rannych żołnierzy.

Wojna obnażyła niedowład organizacyjny Prus, zmuszając do przeprowadzenia gruntownych reform społecznych, politycznych i gospodarczych.

Z punktu widzenia mieszkańców miast najistotniejszą zmianą było wprowadzenie 19 listopada 1808 r., na mocy edyktu królewskiego, nowego ustroju miast. Burmistrza miasta wybierała rada miejska, będąca organem reprezentującym obywateli miasta oraz instytucja kontrolną nad miejską władza wykonawczą, spoczywającą w rękach magistratu. Rade miejską wybierali obywatele miasta. W przeprowadzonych w 1808 r. wyborach komunalnych wybrano 36 deputowanych i 12 zastępców. Burmistrzem został Karl Rafael Wolf, raciborski kupiec.

W 1810 roku król pruski przeprowadził sekularyzację (kasatę) klasztorów w całym państwie. W Raciborzu dotknęło to kolegiatę pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, klasztor dominikanek pw. Św. Ducha, klasztor dominikanów pw. Św. Jakuba, franciszkanów pw. Św. Wacława oraz bożogrobców pw. Św. Piotra i Pawła.

Po Kongresie Wiedeńskim (1814-1815) państwo pruskie okrzepło i zaczęło budować swoją potęgę.

Racibórz liczący w 1787 roku 3.272 osoby, w roku 1858 osiągnął liczbę 10.000 mieszkańców. W 1860 roku do miasta włączono wieś Nowe Zagrody, 1900 roku wieś Bosacz, a w 1902 roku Starą Wieś wraz z Proszowcem. W 1903 roku w skład miasta wszedł obszar dworski Płonia. W 1905 roku liczba mieszkańców sięgnęła prawie 33 tysiące. W 1910 roku w skład Raciborza weszła wieś Płonia.

Ważną datą dla Raciborza stał rok 1846, kiedy to  torami od strony Kędzierzyna wjechał do miasta pierwszy pociąg. Miasto znalazło się na trasie łączącej Berlin z Wiedniem. Rozwój kolei ograniczył transport rzeczny po Odrze, na co wpływ miało także zapiaszczenie rzeki.

Już od 1746 roku istniał w Raciborzu państwowy urząd pocztowy, jeden z czterech na terenie Górnego Śląska.

W 1848 roku mieszkańcy Raciborza witali przejeżdżających przez miasto 150 polskich więźniów politycznych, uczestników powstania krakowskiego z 1846 roku, wznosząc okrzyki wzywające do zniesienia tyranii. W tym czasie Śląsk został dotknięty klęską nieurodzaju i epidemią tyfusu oraz falą chłopskiej rewolty. Niepokoje dotknęły zresztą całą Europę i przeszły do historii pod nazwą Wiosny Ludów.

W 1853 roku wprowadzono w Prusach „Ordynację Miejską dla sześciu wschodnich prowincji monarchii pruskiej”. Ograniczała ona samorządność miejską poprzez obowiązujące prawo oraz wzajemną kontrolę poszczególnych organów z poszanowaniem nadrzędnej roli władz państwowych.

Rozwijające się miasto potrzebowało szkół. Król Fryderyk Wilhelm III, rozporządzeniem z 5 czerwca 1818 roku powołał Królewskie Ewangelickie Gimnazjum, wśród absolwentów którego były tak znane postacie jak Józef Feliks Gawlina, Herbert Hupka, Adolfa Kaschny, Jan Kasprowicz, Ferdynand Piontek czy Józef Rostek. Oprócz tej elitarnej placówki w mieście działały także szkoły elementarne, a także prywatne i zawodowe dla chłopców i dziewcząt. W 1835 roku dr Johann Kuh otworzył w Raciborzu instytut głuchoniemych, w którym mogli się oni kształcić. W 1913 roku był to największy zakład dla głuchoniemych na świecie.

W miarę wzrostu zamożności i wykształcenia mieszkańców, wzrastały także ich potrzeby kulturalne. Pierwszą księgarnię otworzył w 1799 roku Henryk Juhr. Działało w mieście także wiele drukarni i oficyn wydawniczych. W 1802 roku zaczął wychodzić pierwszy tygodnik „Oberschlesisches Wochenblatt oder Nüzliches Allerei für alle Stände, a w 1889 roku ukazał się pierwszy numer polskich „Nowin Raciborskich”.

Powstawały towarzystwa śpiewacze, chóry, występowały trupy teatralne. W 1844 roku utworzono prywatną kapelę. Koncertowali w Raciborzu kompozytor i pianista dr Ferenc Liszt (1846 rok), a także wiedeński król walca Johann Strauss (1850 rok).

W 1871 roku po zakończeniu wojen z Austrią i Francją Niemcy zjednoczyły się, nastał czas pokoju, który przerwie dopiero wybuch I wojny światowej.

Miasto na przełomie XIX i XX wieku przebudowało infrastrukturę komunalną budując gazownię (1858), elektrownię (1904) i wodociąg (1874). W kwietniu 1903 roku miasto Racibórz stało się odrębnym powiatem miejskim.

Wybuch, w 1914 roku, I wojny światowej był początkiem wielu zmian dla Raciborza. Działania wojenne ominęły te tereny, ale w latach 1919-1921 miały miejsce trzy powstania śląskie, których celem było przyłączeniu Górnego Śląska do Polski, która odzyskała niepodległość po latach zaborów. Trzecie powstanie śląskie poprzedził plebiscyt. Głosowanie przeprowadzono 20 marca 1921. W Raciborzu 2.227 (9,13%) uprawnionych oddało głos za Polską, natomiast 22.291 (87,98%) głosujących opowiedziało się za przynależnością miasta do Niemiec. W efekcie w nocy z 3 na 4 maja 1921 roku wybuchło trzecie powstanie śląskie, które sięgnęło także Raciborza, jakkolwiek powstańcy miasta nie zajęli. Już w 1919 roku utworzona została tajna Raciborska Polska Organizacja Wojskowa, której komendantem został Jan Wyglenda. W przeddzień wybuchu III powstania organizacja zmobilizowała oddział wojskowy (Raciborski Pułk Powstańczy), którego dowódcą został Alojzy Seget. Pułkowi udało się opanować wieś Brzezie, w której prawie połowa gruntów należała do miasta Raciborza. Ostatecznie, sam Racibórz pozostał po stronie niemieckiej, ale granica z Polską przebiegała bardzo blisko. Wieś Brzezie 4 lipca 1922 roku została uroczyście przejęta przez polska administrację.