Z dziejów Temidy na Górnym Śląsku.
Źródła do dziejów wymiaru sprawiedliwości od XV do XX wieku w zasobie Archiwum Państwowego w Katowicach
Zbigniew Kiereś, Sławomira Krupa, Mirosław Węcki
Katowice 2008
Cena: 30,00 zł 15 zł
W przebogatym zasobie Archiwum Państwowego w Katowicach i jego zamiejscowych oddziałach (m.in. w Gliwicach, Pszczynie, Raciborzu) znaczącą część stanowią materiały wytworzone przez organy szeroko rozumianego wymiaru sprawiedliwości (sądy różnych instancji, prokuratury, notariaty) lub dotyczące tej sfery życia społecznego, a wytworzone przez inne organy władzy państwowej i instytucje lub osoby fizyczne. Każdy z nas na co dzień styka się z różnymi regulacjami prawnymi - tak też było przed wiekami. Publikacja niniejsza towarzyszy wystawie zorganizowanej w katowickim Archiwum w 2008 roku, ale nie jest klasycznym katalogiem wystawy. W zamyśle Autorów ma być swoistym przewodnikiem po wystawie, który ma pomóc zwiedzającym w rozeznaniu się w skomplikowanych systemach prawnych panujących na historycznym Górnym Śląsku od średniowiecza do XX wieku. Sprzyja temu jego kompozycja - w pierwszej części naszkicowano dzieje wymiaru sprawiedliwości na Śląsku, w drugiej opisano główne typy i rodzaje materiałów archiwalnych obrazujących te dzieje (których tylko niewielka część mogła zostać wyeksponowana w formule wystawienniczej).
Tytuł opracowania i wystawy jednoznacznie określa - naszym zdaniem - jej zasięg terytorialny i zakres tematyczny. Przedmiotem ekspozycji są wytworzone przez wymiar sprawiedliwości albo dotyczące go akta znajdujące się w zasobie Archiwum Państwowego w Katowicach i jego oddziałów zamiejscowych (w Gliwicach, Pszczynie i Raciborzu) z obszaru historycznego Górnego Śląska. Należy pamiętać, że w zasobie katowickiego Archiwum znajdują się również duże zasoby takich akt z zachodniej Małopolski, a więc terenów pozaśląskich, które w XIX i na początku XX wieku znajdowały się pod zaborem rosyjskim (np. Olkusz, Wolbrom, Zawiercie, Będzin, Sosnowiec) i austriackim (Jaworzno, Chrzanów, Żywiec), wytworzone na gruncie odmiennych systemów politycznych i prawnych, o innej też historii. Ich obecność w zasobie Archiwum w Katowicach jest konsekwencją kolejnych po 1945 roku zmian granic administracyjnych, w którym stałym i niezmiennym elementem (również w wymiarze zasięgu państwowej służby administracyjnej zgodnego z zasadą pertynencji) był jedynie (skądinąd młody) stołeczny status wojewódzki Katowic w Rzeczypospolitej: województwa śląskiego (1922-1939), tzw. śląsko-dąbrowskiego (1945-1950), katowickiego (1950-1998) i ponownie śląskiego (od 1999 roku). Tak ukształtowana zawartość zasobu determinuje charakter publikacji i samej wystawy także pod innym względem. Przedmiotem ekspozycji jest śląska część zasobu, ale odnosi się ona oczywiście tylko do tej części Górnego Śląska, w której odpowiednie akta zostały wytworzone bądź której dotyczą - a więc przede wszystkim ziem i powiatów, których centrum były takie ośrodki miejskie, jak: Bytom, Gliwice, Lubliniec, Mysłowice, Pszczyna, Racibórz, a które od pierwszej połowy XIV wieku do 1922 roku wspólnie dzieliły los w trzech organizmach państwowych: do 1740 roku Królestwa Czech, następnie Królestwa Prus i od 1871 roku Cesarstwa Niemieckiego. Związek ten, przerwany w 1922 roku podziałem Górnego Śląska na część polską i niemiecką, został odnowiony w 1939 roku i kontynuowany od 1945 roku już w ramach państwa polskiego.
Dokumenty prezentowane na wystawie zostały podzielone na dwie zasadnicze części. Część pierwsza dotyczy sądownictwa stanowego (odrębnego dla poszczególnych stanów) i obejmuje okres od schyłku XV wieku do 1808 roku, tj. do wprowadzenia sądownictwa powszechnego w państwie pruskim, z jednym wyjątkiem sądownictwa patrymonialnego, zniesionego dopiero w 1849 roku. Część drugą zamyka rok 1950, tj. rok, w którym przeprowadzono generalną reorganizację sądownictwa powszechnego.