O wizycie Karla Friedericha Schinkla na Górnym Śląsku w lipcu 1832 roku
Wprawdzie źródła milczą, ale… O wizycie Karla Friedericha Schinkla na Górnym Śląsku w lipcu 1832 roku
190 lat temu kierujący ówcześnie całością spraw budowlanych Królestwa Prus znakomity architekt Karl Friedrich Schinkel odwiedził służbowo Śląsk oraz, w podróży prywatnej, Wieliczkę (wówczas za kordonem w Rzeczypospolitej Krakowskiej). Podróż ta odbyła się między 17 czerwca a 11 sierpnia 1832 roku, z czego od 20 do 31 lipca Schinkel przebywał na Górnym Śląsku.
Dopiero po okresie wojen napoleońskich i następujących po nich reform, zaczęły powstawać na Górnym Śląsku pierwsze obiekty dla pruskiej administracji. Dwa najważniejsze z nich: budynek Rejencji w Opolu (Königlichen Regierung zu Oppeln ) oraz budynek Wyższego Sądu Krajowego (Oberlandgericht) w Raciborzu związane są z Schinklem i jego szkołą. Schinkel wykonał też wiele projektów i szkiców dla innych obiektów, które jednak ostatecznie zostały wybudowane na podstawie projektów innych budowniczych i architektów.
Trasa podróży przedstawiała się następująco: 20 lipca Nysa, 21 lipca Wójcice (Woitz, powiat nyski), gdzie Schinkel oglądał kościół wznoszony wówczas według jego projektu, 22 lipca kolejne wsie w powiecie nyskim Nowy Las (Neuwalde) i Sławniowice (Groß Kunzendorf) - tu Schinkel odwiedził znane kamieniołomy, 23 i 24 lipca Racibórz - tu z kolei Schinkel obejrzał będące w budowie gmachy sądu oraz ratusza, 25 lipca wizytował budynek celny przy drodze na Cieszyn, a 26 i 27 lipca odwiedził kopalnię soli w Wieliczce. Być może również przy tej okazji Schinkel odwiedził Krzeszowice, gdzie projektował siedzibę dla Potockich. Projekt Schinkla datowany jest na 1823 rok, ostatecznie Potoccy wykorzystali jednak projekt Francesco Marii Lanciego i jedynie tamtejszy kościół zbudowano według planów Schinkla. Oprócz projektów dla Potockich w Krzeszowicach Schinkel projektował też dla innych przedstawicieli arystokracji polskiej, m.in. dla Działyńskich w Kórniku czy Radziwiłłów w Antoninie.
29 lipca Schinkel zwiedził Królewską Odlewnię Żeliwa w Gliwicach (Königlich Preußische Eisengießerei), gdzie w 1813 roku odlano pierwszą partię Żelaznych Krzyży (Eisernes Kreuz). Odznaczenie to zostało zaprojektowane przez Schinkla na zlecenie króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III w czasie antynapoleońskiej tzw. Wojny Wyzwoleńczej (Befreiungskriege). Spotkał się wówczas z kierownictwem gliwickiej odlewni, z inspektorem budowlanym Benjaminem Fellerem oraz nadradcą górniczym Carlem Friedrichem Lehmannem. Później odwiedził także ruinę zamku w Toszku, który spłonął 20 lat wcześniej. Dalej Schinkel udał się do Opola, gdyż wspomina w swoich notatkach piękną siedzibę hrabiego Andreasa Marii von Renard w Strzelcach Opolskich zaprojektowana przez Carla Ferdinanda Langhansa otoczoną pięknym parkiem. 30 i 31 lipca Schinkel zwiedzał Opole, zwłaszcza prawie ukończony budynek rejencji, ale także tamtejszą szkołę rzemieślniczą, którą chwalił. Stamtąd odbył jeszcze wycieczkę do Ozimka (Malapane), gdzie zwiedzał hutę i nowy kościół ewangelicki, który też, jak świadczą zapiski projektował. Schinklowi przypisuje się również projekt, nie istniejącego już, pomnika naczelnego leśniczego dla Śląska Johanna Georga Rehdanza, w parku hutniczym w Ozimku.
Wizyta Schinkla w Gliwicach nie pozostawiła śladu ani w gliwickiej prasie, ani w aktach miejskich. Czy pan inspektor Feller i nadradca Lehman mieli szansę przyjąć znakomitego gościa, korzystając z bogatej oferty handlu winami Birawera – o tym źródła milczą…
Zdjęcia pochodzą ze zbiorów bibliotecznych Oddziału w Gliwicach Archiwum Państwowego w Katowicach
Tekst i wybór zdjęć: Bogusław Małusecki
