340 rocznica bitwy pod Wiedniem i pobytu króla Jana III Sobieskiego na Śląsku

12 września 2023 roku mija 340 rocznica bitwy pod Wiedniem, kiedy to armia cesarsko-niemiecko-polska pod wodzą króla Jana III Sobieskiego pokonała wojska Imperium Osmańskiego. Jak napisał sam król Jan III Sobieski: Bóg i Pan nasz na wieki błogosławiony dał zwycięstwo i sławę narodowi naszemu, o jakiej wieki przeszłe nigdy nie słyszały.

Bitwę poprzedziło zawarcie 1 kwietnia 1683 roku polsko-austriackiego przymierza zaczepno-obronnego. Kiedy więc w połowie lipca tegoż roku armia turecka stanęła pod murami Wiednia, z terenów Rzeczpospolitej pod Wiedeń ruszyło z odsieczą polskie wojsko. Trasa przemarszu wiodła m.in. przez Śląsk.

11 sierpnia z Krakowa wyruszył na czele korpusu jazdy pancernej i lekkiej hetman Mikołaj Sieniawski, kierując się w kierunku Bielska i Cieszyna, gdzie obozował cztery dni na okolicznych polach. 18 sierpnia hetman Sieniawski wyruszył z Cieszyna w kierunku Ołomuńca, gdzie miał czekać na króla. Główna część wojsk polskich, pod dowództwem hetmana Stanisława Jabłonowskiego wyruszyła z Krakowa 14 sierpnia i skierowała się ku Tarnowskim Górom. W tym samym kierunku udał się 15 sierpnia król Jan III Sobieski wraz z dworem. 18 sierpnia dotarł do Mysłowic, pierwszego śląskiego miasta na swojej trasie, stanowiącego wówczas część składową ordynacji mysłowickiej należącej do Mieroszewskich. Następnie, przez Będzin i Czeladź, dotarł 19 sierpnia do Bytomia, a 20 sierpnia wraz z wojskiem wyruszył do pobliskich Piekar, gdzie modlił się podczas oktawy święta Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, prosząc o wsparcie w walce. Tego samego dnia dotarł do Tarnowskich Gór, skąd 22 sierpnia ruszył w stronę Gliwic. Noc 22/23 sierpnia polski król spędził w Gliwicach, w klasztorze oo. reformatów przy kościele pw. Krzyża Świętego w Gliwicach. Z tegoż klasztoru został wysłany list do papieża Innocentego XI, w którym Sobieski pisał: „Jesteśmy zawsze zobowiązani wraz z całym królestwem walczyć do ostatniej kropli naszej krwi, jako że i moje królestwo i ja jesteśmy oboje tarczą świata chrześcijańskiego”. 23 sierpnia król przenocował w klasztorze w Rudach Raciborskich, po czym udał się do Raciborza (gościła go na zamku rodzina Oppersdorfów), a stamtąd przez Opawę, Ołomuniec, Brno do Mikułowa, gdzie spotkał Karola Lotaryńskiego i innych dowódców. Na początku września, nad Dunajem, wędrująca różnymi drogami armia Rzeczpospolitej połączyła się, by 12 września 1683 r. pod Wiedniem pokonać tureckie wojska, dowodzone przez wezyra Kara Mustafę.

Na Śląsku polska armia przebywała krótko, jednak były to znaczące dla tego regionu dni. Obawiano się nadchodzącego wojska, kosztów związanych z aprowizacją i rabunków. Jednak maszerujące wojska (jak na ówczesne standardy surowo trzymane w ryzach) witano życzliwie. Lud tu niewymownie dobry i błogosławiący nam – pisał do żony Sobieski. Mimo wszystkich incydentów i niedociągnięć do jakich doszło, witający polskiego króla doskonale zdawali sobie sprawę przed jakim niebezpieczeństwem chroni ich pojawienie się armii Rzeczypospolitej. 

Wydawałoby się zatem, że ten trudny gospodarczo i politycznie czas powinien znaleźć swoje odzwierciedlenie w aktach śląskich miast, przez które wędrowały polskie wojska, klasztorów i rodzin, które gościły króla Jan III Sobieskiego, a także w dokumentacji miejscowych władz. Kiedy jednak przeanalizowano zasób katowickiego Archiwum, wyniki kwerendy były bardzo skromne. Kilka notatek, zapisków i dokumentów. Wojny, pożary, zaniedbania spowodowały, że wiele archiwaliów zostało zniszczonych. Do największych strat doszło podczas II wojny światowej. To w tamtym okresie bezpowrotnie utracone zostało archiwum rodziny Oppersdorfów, spłonęły archiwalia z Rud Raciborskich i Raciborza, zaginęły akta miejskie z Mysłowic. Podobny los spotkał wiele innych, bezcennych dokumentów. Tym ważniejszym świadectwem stają się ocalałe okruchy pamięci, których wybór prezentujemy w naszej galerii.

Opracowano na podstawie

S. Krupa: Stan zachowania materiałów archiwalnych z zasobu Archiwum Państwowego w Katowicach do dziejów przemarszu wojsk Jana III Sobieskiego przez Górny Śląsk w 1683 r. „Szkice Archiwalno-historyczne” 2013, nr 10, s. 11-32.

S. Krupa: Wojska Jana III Sobieskiego w Bielsku i Cieszynie w sierpniu 1683 roku. [W:] 1683. Na ratunek Europie. Udział Rzeczpospolitej i miejsce Cieszyna oraz Ziemi Cieszyńskiej w kampanii wiedeńskiej. Red. I. Panic, D. Rolnik. Cieszyn 2013, s. 33-46.

S. Krupa, A. Harkawy: Właściciele koszęcińskiego pałacu oraz ich siedziba w okresie od XVII wieku do 1945 roku. Zarys dziejów. Koszęcin 2019.