Akt pamiątkowy objęcia Górnego Śląska przez Rząd Rzeczypospolitej Polskiej. Dzieje jednego dokumentu

W ramach akcji #zostanwdomu udostępniliśmy darmową wersję (pdf) cyfrową publikacji do pobrania. Zapraszamy do lektury.

Cena: 35 zł
E. Matuszek
Katowice 2018 (wydanie I), 2019 (wydanie II)

Pamiątkowy akt objęcia Górnego Śląska przez Rząd Rzeczypospolitej Polskiej, podpisany 16 lipca 1922 roku w Katowicach jest jednym z najcenniejszych dokumentów przechowywanych w zasobie Archiwum Państwowego w Katowicach.

Akt nawiązuje do wersalskiego traktatu pokojowego zawartego po I wojnie światowej pomiędzy zwycięskimi mocarstwami a Niemcami, zapowiedzianego w nim plebiscytu i podjętej przez Konferencję Ambasadorów 20 października 1921 roku decyzji o podziale Górnego Śląska. Niemcy i Polskę zobowiązano do zawarcia umowy regulującej sprawy społeczne, ekonomiczno- gospodarcze i ochronę mniejszości narodowych na podzielonym terenie.

Dnia 15 maja 1922 roku w Genewie podpisano niemiecko-polską konwencję, która umożliwiła podjęcie działań przygotowujących zmianę suwerenności. 20 czerwca 1922 roku wojsko polskie wkroczyło do Katowic, a potem kolejno do Królewskiej Huty, Lublińca, Tarnowskich Gór, Pszczyny i Rybnika. Uroczystości przejęcia stref obszaru plebiscytowego zakończono 16 lipca 1922 roku w katowickim parku im. T. Kościuszki podpisaniem pamiątkowego aktu przejęcia przez Polskę części Górnego Śląska. Podpisało go 160 osób - przedstawiciele Rządu i Sejmu Ustawodawczego Rzeczypospolitej Polskiej, władz województwa i samorządu śląskiego, duchowni, wojskowi, działacze społeczni, świata nauki i prasy. Dokument, składający się z dwóch luźnych kart z papieru czerpanego, został opracowany graficznie i wykonany przez znanego górnośląskiego artystę Stanisława Ligonia.

Przed II wojną światową był przechowywany w Śląskim Urzędzie Wojewódzkim w Katowicach, a po utworzeniu w 1929 roku Muzeum Śląskiego w Katowicach został tam przeniesiony. W czasie wojny, wraz z pozostałymi zbiorami zlikwidowanego przez Niemców muzeum, został przeniesiony do zbiorów Oberschlesisches Landesmuseum w Bytomiu. Tam przetrwał wojnę, a jesienią 1951 roku, w ramach ogólnopolskiej akcji scalania archiwaliów został przekazany do Archiwum Państwowego w Katowicach, gdzie jest przechowywany do dziś.

W 2018 r. pamiątkowy akt objęcia Górnego Śląska z Rzeczpospolitą Polską został wpisany na Krajową Listę Programu UNESCO Pamięć Świata.