ZNANI I MNIEJ ZNANI OBYWATELE RACIBORSKIEGO GRODU

Racibórz może się pochwalić wieloma znaczącymi postaciami, które wywarły wpływ nie tylko na dzieje miasta i ziemi raciborskiej, ale dzięki swym dokonaniom ich sława miała nierzadko oddźwięk ogólnonarodowy. Wśród znanych raciborzan nie brakuje wybitnych władców, jak chociażby Mieszko Plątonogi, książę opolsko-raciborski, a na krótko przed śmiercią, jako senior formalny władca Polski.

Ziemia raciborska może się również poszczycić świętobliwą księżną Eufemią (Ofką) Piastówną córką Przemysława, księcia raciborskiego, i Anny, księżniczki czerskiej. Dwukrotnie byłą przeoryszą raciborskiego konwentu dominikanek, znacznie przyczyniając się do zasobności tego zgromadzenia licznymi nadaniami książęcymi. Zapamiętana jak osoba świętobliwa i wielce pobożna, otoczona jest lokalnym kultem, a w 2014 roku biskup Andrzej Czaja powołał Komisję Historyczną, która jest etapem diecezjalnego procesu beatyfikacyjnego świątobliwej Eufemii. Z Raciborzem związany był Wincenty z Kielczy, wywodzący się prawdopodobnie z rodu Odrowążów, poeta tworzący po łacinie, kompozytor, hagiograf, kanonik krakowski, dominikanin, autor hymnu Gaude Mater Polonia. Prawdopodobnie w latach 1258–1260 był przeorem klasztoru dominikanów w Raciborzu. Był on m.in. autorem żywotów św. Stanisława (mniejszego i większego), które to miały przysłużyć się w procesie kanonizacyjnym tego polskiego świętego. Przypisywano mu także zaginioną kronikę historyczną, która miała być kontynuacją kroniki Wincentego Kadłubka. W niej to miały być zapisane w języku polskim tzw. zdania legnickie: „Biegajcie, biegajcie” i „Gorze się nam stało”, które zacytował później Jan Długosz w Rocznikach. Kanonik był prawdopodobnie pierwszym, który określił Mieszka II jako gnuśnego i leniwego, od czego wzięła się zła sława tego władcy u potomnych. Warto dodać, że herb rodu Odrowążów można do dziś odnaleźć na kamiennej ościeżnicy drzwi prowadzących od północnej strony na chór podominikańskiego kościoła św. Jakuba w Raciborzu.

Z Raciborzem związani również byli – żeby tylko wspomnieć choć kilka co znamienitszych postaci ważnych dla miasta – Josef von Eichendorff, urodzony w Łubowicach niemiecki poeta doby romantyzmu, Augustyn Weltzel, proboszcz w podraciborskim Tworkowie, historyk, autor licznych monografii miast śląskich (w tym Raciborza), nazywany śląskim Tacytem, Arkadiusz (Arka) Bożek, pochodzący z Markowic, powstaniec śląski i polski działacz narodowościowy, po II wojnie światowej wicewojewoda śląsko-dąbrowski, a z czasów nowszych Ryszard Wolny, złoty mistrz olimpijski w zapasach z Atlanty z roku 1996 r., czy w końcu Anna Wyszkoni, urodzona w Tworkowie piosenkarka i wokalistka, która swoją karierę zaczynała w raciborskiej grupie MIRAŻ.

Opisy do zdjęć

1. Proboszcz Augustyn Weltzel potwierdza zgodność duplikatu księgi pochówków parafii w Tworkowie z oryginałem; 28 kwietnia 1867 r.; AP Racibórz, Akta stanu cywilnego.

Augustyn Weltzel (1817–1897), ksiądz katolicki, proboszcz w Tworkowie, nazywanym śląskim Tacytem, autor licznych monografii w tym Geschichte der Stadt und Herrschaft Ratibor, wydanej w 1861 r. W 1863 r. został posłem do Reichstagu z powiatu raciborskiego. W 1889 r. Uniwersytet Wrocławski nadał mu doktorat honoris causa

 2. Akt urodzenia Johanna Leppicha; 21 kwietnia 1915 r.; AP Racibórz, Urząd Stanu Cywilnego w Raciborzu.

Johann Leppich (1915–1992), ksiądz katolicki, syn naczelnika raciborskiego więzienia, jezuita, kaznodzieja, misjonarz. Ze względu na cięty język i szybkość wygłaszanych kazań nazywany „karabinem maszynowym Boga”. Swoją mszę prymicyjną miał w kościele pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa w Raciborzu.

 3. i 3a. Życiorys Jana Affy; 1939 r. i 1948 r.; AP Racibórz, Spuścizna Jana Affy.

Jan Affa (1880–1964), urodzony w Gamowie, architekt, w 1904 r. założył w Raciborzu przedsiębiorstwo budowlane. Szczególnie zasłużony, jako twórca architektury sakralnej. Aktywnie działał w Towarzystwie Polsko-Górnośląskim, spółce budowlanej „Strzecha”, „Rolniku”, „Sokole”. W latach 1922–1932 był jedynym polskim członkiem rady miasta Raciborza. W 1932 r. osiadł z rodziną w Katowicach. Związał się z Kurią Biskupią i do 1939 r. był jednym z kierowników budowy katedry katowickiej. Po wojnie był członkiem Komitetu Opolskiego, a w czerwcu 1945 r. ponownie osiadł w Raciborzu.

 4. Akt urodzenia Arki Bożka; 12 stycznia 1899 r.; AP Racibórz, Urząd Stanu Cywilnego w Markowicach.

Arka Bożek (1899–1954), pochodzący z Markowic działacz polski, członek Polskiej Organizacji Wojskowej, uczestnik powstań śląskich, aktywnie działał we władzach naczelnych Związku Polaków w Niemczech. W związku ze swą propolską postawą w 1938 r. musiał opuścić niemiecki Górny Śląsk. Po wojnie wicewojewoda śląsko-dąbrowski, był także zastępcą pełnomocnika rządu na Śląsk Opolski, gdzie kierował akcją weryfikacyjną i osadniczą.

 5. i 5a. Umowa w sprawie sprzedaży i wymiany działek na terenie dóbr Wojnowice, zawarta pomiędzy Karlem Kuh a Koleją Wilhelma S.A.; 19 listopada 1868 r.; AP Racibórz, Sąd Obwodowy w Raciborzu, Zbiór akt gruntowych.

Karl Johann Kuh (1804–1872), profesor, lekarz, społecznik. Obok rodzinnego Wrocławia, podraciborskie Wojnowice były jego drugim domem. W 1831 r. otworzył tu małą klinikę chirurgiczną o specjalności okulistycznej, a w 1836 r. doprowadził do otwarcia szkoły dla głuchoniemych w Raciborzu. Placówka szybko się rozrosła, stając się w 1913 r. największą tego typu placówką na świecie. Kuh zasłużył się też w czasie zabiegów o przeprowadzenie przez Racibórz tzw. Kolei Wilhelma. To właśnie staraniem Kuha oraz ks. Feliksa Lichnowskiego oraz burmistrza Schwarza zrezygnowano z pierwotnego planu budowy linii łączącej Opole z Krakowem omijającej Racibórz.

 6. Akt zgonu Carla Mainki; 27 grudnia 1943 r.; AP Racibórz, Sąd Obwodowy w Raciborzu.

Carl Mainka (1874–1943), niemiecki geofizyk i sejsmolog, wykładowca uniwersytetów w Strasburgu i Getyndze. Budowniczy stacji sejsmicznej w Raciborzu, którą wyposażył w aparaturę własnej konstrukcji oraz pierwszej w Europie sieci obserwatoriów sejsmicznych działającej na Górnym Śląsku

 7. i 7a. Testament księcia raciborskiego Wiktora II Amadeusza; 7 lipca 1922 r.; AP Racibórz, Sąd Obwodowy w Raciborzu

Viktor II Amadeus zu Hohenlohe-Schillingsfürst (1847–1923), książę raciborski. Był dobrym gospodarzem na swoich dobrach, w których podstawą gospodarki był przemysł rolno-spożywczy, drzewny i produkcja materiałów budowlanych. Przejawiał dość znaczną aktywność polityczną, pełniąc m.in. funkcję deputowanego rad powiatów: raciborskiego, gliwickiego i oleskiego. Od 1893 r. był członkiem sejmiku prowincjonalnego.

 8. Akta urodzenia Józefa Gawliny; 21 listopada 1892 r.; AP Racibórz, Urząd Stanu Cywilnego w Strzybniku.

Józef Feliks Gawlina (1892–1964), ksiądz katolicki, redaktor „Gościa Niedzielnego”, twórca Katolickiej Agencji Prasowej, generał dywizji Wojska Polskiego, biskup polowy Wojska Polskiego. „Biskup – Tułacz” w określeniu Jana Pawła II. Od stycznia 1940 r. był członkiem Rady Naczelnej Światowego Związku Polaków z Zagranicy. Powołał dwa seminaria duchowne w Szkocji i w Syrii. Brał udział w walkach polskich oddziałów na terenie Włoch. 16 sierpnia 1943 r. celebrował mszę żałobną na pogrzebie gen. Władysława Sikorskiego w Newark. Jego jurysdykcji jako biskupa polowego podlegali żołnierze Polskich Sił Zbrojnych we Francji, w Wielkiej Brytanii, Kanadzie, na Bliskim Wschodzie, w Afryce i w ZSRR (od 1942), a od 1944 r. we Włoszech, Belgii, Holandii i w Niemczech. Zmarł w Rzymie w 1964 roku. Jego grób znajduje się na cmentarzu wojennym na Monte Cassino.

 9. Akt urodzenia Pawła Lelonka; 23 marca 1896 r.; AP Katowice, Urząd Stanu Cywilnego w Szopienicach

Paweł Lelonek (1896–1951), urodzony w Szopienicach, członek Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, uczestnik powstań śląskich. W odrodzonej Polsce pełnił liczne funkcje m.in. był kierownikiem wydziału powiatowej opieki społecznej w Nakle Śląskim, naczelnikiem gminy Brzozowice-Kamień i urzędnikiem w Lipinach Śląskich. Jako powstaniec śląski pod fałszywą tożsamością ukrywał się przez cały okres okupacji. W styczniu 1945 r. został mianowany burmistrzem Leśnicy, a w maju tego samego roku został pierwszym prezydentem Raciborza, które to stanowisko pełnił do 1948 r. Jako przedwojenny działacz Polskiej Partii Socjalistycznej został w 1948 roku usunięty ze stanowiska, a następnie aresztowany i wtrącony do więzienia. Po wypuszczeniu z więzienia krótko potem umiera w lipcu 1951 r.