Szkice Archiwalno-Historyczne nr 9, 2012
Cena: 39 zł 5 zł
Streszczenia artykułów:
MARIAN GRZEGORZ GERLICH, MIŁOSZ A. GERLICH, "Pamiątki domowe" jako artefakty tradycji rodzinnej i górnośląskiej tożsamości regionalnej
W artykule podano analizie antropologicznej pamiątki rodzinne na Górnym Śląsku. Według autorów bardzo widoczny jest proces rozpowszechniania się potrzeby ochrony tradycji rodzinnej jako części tradycji lokalnej. Z tego wynika coraz większa obecność pamiątek rodzinnych w muzeach. Aby ich ekspozycja nie była tylko "cmentarzyskiem" tego, co minęło, muszą one ulec nowej interpretacji, by mogły tworzyć część górnośląskiej tożsamości regionalnej.
SZYMON WIACEK, Niektóre znaki wodne z dokumentów i akt gliwickiego oddziału Archiwum Państwowego w Katowicach
W artykule przeanalizowano znaki wodne (filigrany) pojawiające się na dokumentach przechowywanych w zasobie Archiwum Państwowego w Katowicach, Oddział w Gliwicach. Występują one w kilku charakterystycznych typach, jako: motywy heraldyczne, herby, przedstawienia świętych, postacie, litery. Zachowały się głównie dla czasów nowożytnych, co świadczy zarówno o ówczesnych ożywionych kontaktach gospodarczych Gliwic z Rzeszą Niemiecką, jak i o wysokim poziomie papiernictwa na Śląsku w tej epoce.
DOBROCHNA KOZLOWSKA, Die schlesische Mariensäule als Abbild des konfessionellen, politischen und kulturellen Einflusses der Habsburger Monarchie in Schlesien
W artykule, na podstawie zestawienia najbardziej spektakularnych kolumn maryjnych, podjęto próbę zilustrowania politycznego, kulturalnego i wyznaniowego obrazu Śląska w epoce baroku. Wznoszenie rzeźb maryjnych było fenomenem, który można zaobserwować wówczas w całej katolickiej części Europy Środkowej. Autorka skoncentrowała się na: ocenie estetycznej, źródłach inspiracji artystycznej oraz fundatorach wybranych przez siebie zabytków z terenu całego Śląska.
JOANNA STROŃSKA-PRZYBYŁA, PIOTR GREINER, Nieznane plany Pszczyny z XVIII i początków XIX wieku
Analiza trzech nieznanych dotąd planów Pszczyny. Dwóch z połowy XVIII wieku, powstałych po wielkim pożarze miasta w 1748 roku oraz jednego z 1811 roku, który został wykonany w ramach pruskiej akcji skartowania wszystkich ówcześnie istniejących miast na Górnym Śląsku.
ANNA KUBICA, Franciszek Michejda wobec polskiej sprawy narodowej na Śląsku Cieszyńskim u schyłku XIX wieku
Dzięki zachowanej w Bibliotece i Archiwum imienia Tschammera w Cieszynie bogatej spuściźnie archiwalnej po pastorze Franciszku Michejdzie, autorka zajęła się analizą jego poglądów politycznych i społecznych. Ten przywódca ewangelickiego, polskiego ruchu narodowego na Śląsku Cieszyńskim był reprezentantem ówczesnej wąskiej warstwy wykształconych Polaków. Swoje poglądy nacjonalistyczne potrafił godzić z lojalizmem wobec habsburskiej monarchii oraz z konserwatywnym światopoglądem.
JOANNA SOWA, Sosnowiec w fotografii. Materiały fotograficzne do dziejów Sosnowca w zasobie Archiwum Państwowego w Katowicach
Przy okazji 110 rocznicy powstania miasta Sosnowiec zaprezentowano przegląd dokumentacji fotograficznej dotyczącej jego dziejów. W zasobie Archiwum Państwowego w Katowicach doszukano się 200 zespołów archiwalnych z 90 000 jednostkami archiwalnymi (1000 metrów bieżących) akt, w których można przeprowadzać badania z zakresu dziejów Sosnowca. Tylko niewielka część z nich zawiera również fotografie. Ich szczegółowy spis z sygnaturami archiwalnymi dołączono do artykułu.
IWONA POGORZELSKA, Źródła do dziejów Sosnowca z okresu dwudziestolecia międzywojennego znajdujące się w zasobie Archiwum Państwowego w Kielcach
Przy okazji 110 rocznicy powstania miasta Sosnowiec zaprezentowano szczegółowy przegląd zespołów archiwalnych z zasobu Archiwum Państwowego w Kielcach, w których znajdują się materiały na temat dziejów miasta nad Brynicą. Najważniejszym zespołem jest zespół Urzędu Wojewódzkiego Kieleckiego z lat 1919-1939. Autorka podaje jednak także szereg innych zespołów archiwalnych oraz szczegółowych sygnatur akt dotychczas nieznanych i niewykorzystanych w badaniach nad dziejami Sosnowca.
ZDENĚK KRAVAR, Fondy z období nacistické okupace střední Evropy se vztahem k území dneního Polska uloené v Zemském archivu v Opavě
W artykule przedstawiono szczegółowo słabo spenetrowany przez polskich historyków II wojny światowej zasób Archiwum Krajowego w Opawie. Zespoły z lat 1938/1939-1945 zaprezentowano podając ich ogólny opis, objętość, a przede wszystkim wskazując szczegółowo sygnatury akt odnoszące się do terenu dzisiejszej Polski.
ROMAN SMOLORZ, Źródła do badań prozopograficznych i biograficznych nad Polakami w Niemczech w bawarskich archiwach komunalnych. Przypadek zespołu "Kennkarten"
Przyczynek do dziejów powojennej emigracji z Europy Wschodniej, w tym z Polski. Autor podaje szczegółowe informacje o materiale źródłowym, jakim są karty meldunkowe przechowywane w Archiwum Miejskim w Ratyzbonie, do tej pory nie tylko nieznanym, ale również niewykorzystywanym w badaniach nad migracjami po II wojnie światowej. Wskazuje również na możliwość przeprowadzenia w oparciu o ten materiał archiwalny badań prozopograficznych.
DARIUSZ BURCZYK, Ewidencja wojskowa jako źródło do badań nad najnowszą historią Polski na przykładzie kart ewidencyjnych żołnierzy batalionów budowlanych z powiatów elbląskiego i braniewskiego
W celu zaprezentowania wykorzystania wojskowych kart ewidencyjnych jako źródła historycznego do badania najnowszej historii Polski autor posłużył się przykładem kart ewidencyjnych poborowych z powiatów elbląskiego i braniewskiego z lat 1947-1957. Analizie poddano dane dotyczące żołnierzy skierowanych do przymusowych wojskowych batalionów budowlanych. W oparciu o karty ewidencyjne prześledzono dane demograficzno-socjologiczne tej grupy.
ADAM DZIUBA, Oszustwa, szantaż i propaganda. Kampania Polskiej Partii Robotniczej przed wyborami do Sejmu Ustawodawczego z 19 stycznia 1947 r. w województwie śląskim
W artykule zaprezentowano przebieg kampanii wyborczej do Sejmu Ustawodawczego w województwie śląskim w 1947 roku. Według opublikowanych rezultatów wyborów miażdżące zwycięstwo odniósł komunistyczny Blok Demokratyczny. W świetle ustaleń autora Polska Partia Robotnicza w województwie śląskim wprawdzie osiągnęła zwycięstwo, ale nie aż tak wielkie, jak głosiły władze. Rezultat wyborów nie tyle był odzwierciedlenia preferencji politycznych społeczeństwa, ile skumulowanym efektem fałszerstw i presji wywartej na społeczeństwo podczas kampanii wyborczej.
MICHAŁ SKWARA, Zawieszanie powiatowych zarządów Polskiego Stronnictwa Ludowego w województwie śląskim jako metoda walki politycznej w okresie poprzedzającym wybory do Sejmu Ustawodawczego w dniu 19 stycznia 1947 roku
Uzyskanie przez obóz komunistyczny zwycięstwa w wyborach do Sejmu Ustawodawczego w 1947 roku nastąpiło w dużym stopniu dzięki fałszerstwom i represjom policji politycznej skierowanym przeciwko opozycji. Głównym przeciwnikiem obozu władzy stało się legalnie działające Polskie Stronnictwo Ludowe. Autor opisuje w swoim artykule jedną z metod represji - zawieszanie w województwie śląskim działalności powiatowych struktur starającej się przeciwstawić hegemonii Polskiej Partii Robotniczej ludowej partii, której przywódcą był Stanisław Mikołajczyk.
DARIUSZ WĘGRZYN, Tajemnice wyborczego "sukcesu". Rola Urzędu Bezpieczeństwa w przygotowaniu i przeprowadzeniu wyborów do Sejmu Ustawodawczego z 19 stycznia 1947 roku w województwie śląskim.
W artykule poddano szczegółowej analizie udział aparatu bezpieczeństwa w przygotowaniach do wyborów do Sejmu Ustawodawczego z 19 stycznia 1947 roku. Urząd Bezpieczeństwa bezpośrednio uczestniczył w: doborze członków komisji wyborczych, unieważnianiu list wyborczych, fałszerstwach przy oddawaniu i liczeniu głosów, represjach skierowanych przeciwko opozycji politycznej. Autor wskazuje przy tym na wieloletnie negatywne konsekwencje społeczne swoistego "teatru wyborczego", który od tej pory stosowano stale w komunistycznej Polsce.
DOROTA KRUKAR-RUPPENTAL, Rolnictwo w gminie Wielopole w latach 1950-1953
Autorka w oparciu o fragmentaryczny materiał źródłowy stara się odtworzyć działalność jednej z śląskich gmin wiejskich - Wielopola w powiecie rybnickim w okresie stalinizmu w Polsce. Koncentruje swoją uwagę na problemach gospodarczych. Przedstawia: dylematy związane z realizacją planów obowiązkowych dostaw produktów rolnych, nieskuteczność działań zmierzających do mechanizacji rolnictwa, a także przejawy ideologizacji życia codziennego oraz fasadowość podejmowanych przez urząd gminny inicjatyw gospodarczych.
KATARZYNA WAWRZYKOWSKA, "Barbarzyński mord w Katyniu". Broszura Franciszka Trąbalskiego - nestora śląskich socjalistów.
Autorka koncentruje swoją uwagę nie tyle na mordzie katyńskim, ile na pamięci o tym wydarzeniu. Prawdę o pomordowanych na wschodzie Polakach bezskutecznie starał się podtrzymywać nestor górnośląskich socjalistów - Franciszek Trąbalski. Nie zważając na konsekwencje przygotował poświęconą zbrodni w Katyniu broszurę, którą oparł na zagranicznych wydawnictwa i zasłyszanych relacjach. Jej treść została szczegółowo omówiona w artykule.
MICHAŁ GARBACZ, Historia vita magistra est, czyli digitalizacja w Polsce i na świecie
Cyfryzacja materiałów archiwalnych jako zagadnienie w Polsce stosunkowo nowe ciągle budzi kontrowersje. W artykule opisano początki digitalizacji i jej rozwój na świecie oraz w Polsce. We wnioskach z przeprowadzonej analizy autor stwierdza, że do osiągnięcia poziomu w tej dziedzinie, jaki reprezentują kraje zachodniej Europy, jeszcze pozostała daleka droga. Braki wynikają przede wszystkim z kłopotów finansowych służby archiwalnej w Polsce.
PAWEŁ HUDZIK, Elżbieta Skalińska-Dindorf (1925-2011)
Artykuł biograficzny poświęcony pracownicy Archiwum Państwowego w Katowicach - Elżbiecie Skalińskiej-Dindorf. Była archiwistką najpierw w Oddziale Archiwum w Gliwicach, a potem pracownikiem naukowym i kierownikiem Oddziału Archiwum Państwowego w Oświęcimiu.