Szkice Archiwalno-Historyczne nr 18, 2021
STRESZCZENIA
„Szkice Archiwalno-Historyczne” nr 18/2021
ARTYKUŁY I MATERIAŁY
Sławomira Krupa
Właściciele Starych Tarnowic w XVII i początkach XVIII wieku, w świetle materiałów archiwalnych z zasobu Archiwum Państwowego w Katowicach – stosunki własnościowe, konflikty z parafią, klęski elementarne
Artykuł przedstawia właścicieli wsi Stare Tarnowice w okresie od XVII do początków wieku XVIII, kiedy grunty w tej miejscowości zostały skumulowane w rękach jednego właściciela. W toku prowadzonych badań udało się ustalić nazwiska i imiona kilkudziesięciu właścicieli wsi w XVII i początkach XVIII wieku, wśród których byli mężczyźni i kobiety, szlachta, mieszczanie i chłopi. Większość posiadaczy wywodziła się z drobnej szlachty górnośląskiej, ale nie brakowało wśród nich przybyszów z terenów Rzeczypospolitej. W miarę możliwości starano się zbadać ich powiązania rodzinne, ustalić, z jakiego rodu się wywodzili i – o ile dokumenty na to pozwalały – przybliżyć ich życie i problemy. Kwerendę źródłową przeprowadzono w zasobie Archiwum Państwowego w Katowicach.
Słowa kluczowe: właściciele Starych Tarnowic, szlachta górnośląska
Die Besitzer von Alt Tarnowitz im 17. und frühen 18. Jahrhundert im Lichte der Archivalien aus den Beständen des Staatsarchivs in Kattowitz – Eigentumsverhältnisse, Konflikte mit der Kirchengemeinde, Naturkatastrophen
Der Aufsatz stellt die Herren des Dorfes Alt Tarnowitz in Oberschlesien in der Zeit vom 17. bis zum Beginn des 18. Jahrhunderts vor, die über sämtlichen Grundbesitz verfügten. Im Zuge der Recherchen konnten die Familien- und Vornamen von mehreren Dutzend Dorfbesitzern ermittelt werden, Männer und Frauen, Adelige, Bürger und Bauern. Die meisten Besitzer entstammten dem oberschlesischen Kleinadel, aber es gab auch zahlreiche Neuankömmlinge aus dem Gebiet der Republik Polen. Soweit möglich, wurde auch versucht, deren familiäre Beziehungen zu erforschen und, je nach Quellenlage, ihr Leben und ihre Probleme darzustellen. Die Recherchen konzentrierten sich auf die Bestände des Staatsarchivs in Kattowitz.
Schlüsselbegriffe: Besitzer von Alt Tarnowitz, oberschlesischer Adel
Owners of Stare Tarnowice in the 17th and early 18th centuries in the light of archival materials from the State Archives in Katowice – ownership relations, conflicts with the parish, elementary disasters
The article presents the owners of the village of Stare Tarnowice in Upper Silesia in the period from the 17th to the beginning of the 18th century, when the ownership of land in this village was accumulated in the hands of one owner. In the course of the conducted research, it was possible to determine the names and surnames of several dozen village owners, among whom were men and women, nobles, townspeople and peasants. Most of the owners came from the small nobility of Upper Silesia, but there was no shortage of newcomers from the territory of the Republic of Poland. As far as possible, there has been an attempt to examine their families and family ties and, if the documents allowed, to describe their lives and problems in more detail. The source query was carried out in the resources of the State Archives in Katowice.
Keywords: owners of Stare Tarnowice, Upper Silesian nobility
Jerzy B. Parusel
Przyroda ziemi pszczyńskiej na mapie Andreasa Hindenberga z roku 1636
W artykule autor zaprezentował wyniki wstępnych badań nad treścią przyrodniczą mapy Andreasa Hindenberga z 1636 roku przedstawiającą wolne pszczyńskie państwo stanowe. W związku z przeprowadzoną ostatnio konserwacją mapy, która odsłoniła niesamowite bogactwo ilustracyjne, stały się możliwe nowe, pogłębione badania nad jej zawartością – w szczególności zaś jej treścią przyrodniczą, gospodarczą oraz heraldyczną. Autor, posiłkując się literaturą oraz przeprowadzając własną analizę treściową mapy, poszerzył legendę przyrodniczą mapy i uzupełnił ją o kolejne gatunki, rodzaje i typy roślin, zwierząt oraz ekosystemów.
Słowa kluczowe: legenda przyrodnicza mapy, przyroda Górnego Śląska, mapa A. Hindenberga.
Die Natur des Plesser Landes gemäß Landkarte von Andreas Hindenberg aus dem Jahr 1636
In diesem Aufsatz stellt der Autor die Ergebnisse seiner Voruntersuchungen zum naturkundlichen Inhalt der Karte von Andreas Hindenberg aus dem Jahr 1636 vor, auf der die Freie Standesherrschaft Pless dargestellt ist. Dank der kürzlich erfolgten Restaurierung der Karte, die einen unglaublichen Reichtum an Illustrationen zum Vorschein brachte, wurden neue, tiefgreifende Forschungen über deren Inhalt möglich, insbesondere aus naturkundlicher, wirtschaftlicher und heraldischer Sicht. Auf der Grundlage bestehender Literatur und einer erneuten Analyse der Karte hat der Autor deren Naturlegende um weitere Darstellungen von Pflanzen, Tieren und Ökosystemen erweitert.
Schlüsselbegriffe: naturkundliche Legende der Landkarte, Natur Oberschlesiens, Landkarte von A. Hindenberg
Nature of the Pszczyna land on Andreas Hindenberg‘s map from 1636
In this article, the author has presented the results of preliminary research on the natural content of Andreas Hindenberg’s map from 1636 depicting the Free State Country of Pszczyna. In connection with the recent conservation of the map, which revealed the incredible illustrative richness of it, new, in-depth research on its content – in particular its natural, economic and heraldic content – has become possible. The author, using literature and conducting his own analysis of the content of the map, expanded the natural legend of the map, supplementing it with subsequent species, kinds and types of plants, animals and ecosystems.
Keywords: natural legend of map, nature of Upper Silesia, map of A. Hindenberg
Michał Jarnot
Projektowanie i ustanawianie okręgów sanitarnych w Galicji na przykładzie powiatu bialskiego
Artykuł dotyczy tematu zdrowia publicznego w Galicji, a konkretnie w powiecie bialskim, położonym w zachodniej jej części. Pierwsza część tekstu oscyluje wokół projektowania okręgów sanitarnych, jakie się odbyło w latach 1887–1888. W powiecie bialskim zajmowało się tym C.K. Starostwo w Białej. Czyniło to na polecenie C.K. Namiestnictwa we Lwowie. Czynności te bezpośrednio poprzedzały wprowadzenie tzw. ustawy sanitarnej w Galicji w 1891 roku. Druga część pracy dotyczy wprowadzania zapisów tej ustawy na przykładzie powiatu bialskiego. Zapisy te były realizowane przez ustanawianie okręgów sanitarnych oraz mianowanie lekarzy okręgowych i gminnych. Ustawa sanitarna – tak jak w całej Galicji, tak i w powiecie bialskim – była wprowadzana stopniowo od 1891 roku do wybuchu I wojny światowej.
Podstawę źródłową opracowania stanowią głównie akta C.K. Starostwa w Białej (przechowywane w Archiwum Państwowym w Katowicach Oddział w Bielsku-Białej), a także sprawozdania stenograficzne z posiedzeń Sejmu Krajowego we Lwowie (dostępne w wersji cyfrowej w zasobach internetowych).
Słowa kluczowe: okręgi sanitarne, Galicja, powiat bialski
Planung und Einrichtung von Sanitärbezirken in Galizien nach dem Beispiel des Kreises Biala
Der Aufsatz thematisiert das Gesundheitswesen in Galizien, insbesondere im Bezirk Biala im westlichen Teil dieser historischen Landschaft. Der erste Teil des Textes befasst sich mit der Gestaltung der Sanitätsbezirke, die in den Jahren 1887 und 1888 stattfand und von der K.K. Bezirkshauptmannschaft in Biala durchgeführt wurde. Dies geschah auf Veranlassung der K.K. Statthalterei in Lemberg und ging der Einführung des Sanitätsgesetzes in Galizien im Jahr 1891 voraus. Der zweite Teil der Arbeit betrifft die Umsetzung der Bestimmungen dieses Gesetzes durch die Einrichtung von Sanitätsbezirken und die Ernennung von Bezirks- und Gemeindeärzten – konkret am Beispiel des Bezirkes Biala. Das Sanitätsgesetz wurde – wie in ganz Galizien, so auch im genannten Kreis – schrittweise bis zum Ausbruch des Ersten Weltkriegs eingeführt. Die Quellengrundlage für die Arbeit bilden vor allem die Akten des Kreises Biala (aufbewahrt im Staatsarchiv in Kattowitz, Abteilung Bielitz-Biala) sowie stenografische Berichte von den Sitzungen des Nationalen Sejms in Lemberg (in digitaler Form im Internet verfügbar).
Schlüsselbegriffe: Sanitätsbezirke, Galizien, Bezirk Biala
Designing and establishing sanitary districts in Galicia on the example of the Biała District
The article concerns the subject of public health in Galicia, specifically in the Biała District, located in its western part. The first part of the text focuses on the design of sanitary districts, which took place in the years 1887–1888. In the Biała District, the Imperial-Royal (hereinafter: K.K.) District Authority Office in Biała dealt with it. This was done at the request of the Central Committee of the Governorship in Lviv and preceded the introduction of the sanitary law in Galicia in 1891. The second part of the work concerns the implementation of the provisions of this Act on the example of the Biała District. These provisions were implemented through the establishment of sanitary districts and the appointment of district and municipal doctors. The Sanitary Act – as in the whole of Galicia, as well as in the Biała District – was introduced gradually from 1891 until the outbreak of World War I. The source basis for the work are mainly the files of the K.K. District Authority Office in Biała (stored in the State Archives in Katowice Branch in Bielsko-Biała), as well as shorthand reports from the sessions of the Diet of Galicia and Lodomeria in Lviv (available in digital version in the Internet resources).
Keywords: sanitary districts, Galicia, Biała District
Edward Długajczyk
Pierwsze powstanie śląskie 1919 roku i powstańcy z Nowego Bierunia i okolicy
Artykuł został poświęcony wydarzeniom związanym z działalnością polskiej konspiracji wojskowej na terenach Nowego Bierunia. Przeprowadzono analizę i oceniono przydatność dostępnych źródeł zarówno tych, z których korzystały starsze opracowania podejmujące tę tematykę, jak i niedawno odkrytych lub dopiero niedawno udostępnionych szerszemu gronu badaczy. Szczegółowo odtworzono kolejne wydarzenia mające miejsce podczas pierwszego powstania śląskiego, poczynając od utworzenia nowobieruńskiej konspiracji w lutym 1919 roku, poprzez podejmowane działania bojowe, okoliczności i miejsca śmierci powstańców oraz przebieg ucieczki do Oświęcimia. Przedstawiono również dzieje Pszczyńskiego Oddziału Milicji Górnośląskiej. Ostatnią część artykułu stanowią biogramy czynnych uczestników pierwszego powstania z Nowego Bierunia oraz okolic.
Słowa kluczowe: pierwsze powstanie śląskie, powstańcy z Nowego Bierunia
Der Erste Schlesische Aufstand 1919 und Aufständische aus Neu-Berun und Umgebung
Dieser Aufsatz befasst sich mit den Ereignissen im Zusammenhang mit den Aktivitäten der polnischen militärischen Untergrundbewegung in der Gegend von Neu-Berun. Er analysiert und bewertet den Informationsgehalt der verfügbaren Quellen, sowohl derjenigen, die bereits in älteren Studien zu diesem Thema Verwendung gefunden haben, als auch derjenigen, die erst kürzlich entdeckt oder einem größeren Forscherkreis zugänglich gemacht wurden. Die Ereignisse während des Ersten Schlesischen Aufstandes werden detailliert rekonstruiert, beginnend mit der Bildung der Neu-Beruner Konspiration im Februar 1919 über die durchgeführten Kampfhandlungen, die Umstände und Orte des Todes der Aufständischen bis hin zum Verlauf ihrer Flucht nach Auschwitz. Auch die Geschichte der Plesser Abteilung der oberschlesischen Miliz wird dargelegt. Und nicht zuletzt widmet sich der Text schließlich auch biografischen Einträgen von aktiven Teilnehmern des ersten Aufstandes aus Neu Berun und Umgebung.
Schlüsselbegriffe: Erster Schlesischer Aufstand, Aufständische aus Neu-Berun
The first Silesian Uprising of 1919 and insurgents from Nowy Bieruń and the surrounding area
The article was devoted to events related to the activities of the Polish military conspiracy in Nowy Bieruń. An analysis was carried out and the usefulness of available sources was assessed, both those used by older studies dealing with this subject, as well as recently discovered or only recently made available to a wider range of researchers. Subsequent events taking place during the first Silesian Uprising were reconstructed in detail, starting with the creation of the Nowy Bieruń conspiracy in February 1919, through the combat operations undertaken, the circumstances and places of death of the insurgents and the course of escape to Oświęcim. The history of the Pszczyna Branch of the Upper Silesian Militia was also presented. The last part of the article consists of biographies of active participants of the first uprising from Nowy Bieruń and the surrounding area.
Keywords: 1st Silesian Uprising, insurgents from Nowy Bieruń
Katarzyna Kwaśniewicz
„Wskazówki praktyczne” – ochrona zbiorów archiwalnych w dwudziestoleciu międzywojennym
Ochrona zbiorów archiwalnych w okresie dwudziestolecia międzywojennego wymagała wiele wysiłku i była dużym wyzwaniem dla archiwistów i opiekunów zbiorów. Podejmowane w tym okresie próby wdrażania praktycznych i bardzo szczegółowych wskazówek miały na celu techniczne zabezpieczenie akt oraz pomieszczeń magazynowych. W wielu przypadkach można było spotkać się z nowatorskim podejściem do ochrony zbiorów, na przykład użycie elektrycznego odkurzacza do odkurzania akt. II wojna światowa w dramatyczny sposób zahamowała ten proces, niwecząc postępowe myślenie o ochronie archiwaliów.
Słowa kluczowe: konserwacja archiwaliów, dwudziestolecie międzywojenne, ochrona archiwaliów
„Praktische Hinweise” – Schutz von Archivbeständen in der Zwischenkriegszeit
Der Schutz von Archivbeständen in der Zwischenkriegszeit war mit großen Anstrengungen verbunden und hat sowohl Archivare als auch Verwalter vor große Herausforderungen gestellt. Die in diesem Zeitraum unternommenen Versuche zur Umsetzung praktischer und sehr detaillierter Leitlinien zielten auf die technische Sicherung von Akten und Lagerräumen ab. In vielen Fällen konnten innovative Ansätze für den Schutz der Sammlungen gefunden werden, wie z. B. die Verwendung eines Staubsaugers zur Reinigung der Akten. Der Zweite Weltkrieg setzte diesem Prozess ein dramatisches Ende und machte fortschrittliche Überlegungen zum Schutz von Archivalien zunichte.
Schlüsselbegriffe: Konservierung von Archivalien, Zwischenkriegszeit, Schutz von Archivalien
“Practical tips” – protection of archival collections in the interwar period
The protection of archival collections in the interwar period required a lot of effort and was a great challenge for archivists and custodians of archival collections. Attempts to implement practical and very detailed guidelines made during this period were aimed at technical security of files and storage rooms. In many cases, it was possible to come across a novel approach to the protection of collections, such as the use of an electric vacuum cleaner to vacuum files. The Second World War dramatically stopped this process, destroying progressive thinking about the protection of archives.
Keywords: conservation of archives, interwar period, protection of archives
Tomasz Hajewski
Życiorys Karola Kiebel Kobarskiego w świetle źródeł archiwalnych
Jednym z ważniejszych działaczy cieszyńskiego gniazda Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” przed 1939 rokiem był Karol Kiebel Kobarski. Jako jego naczelnik był odpowiedzialny za prowadzenie zajęć gimnastycznych. Dzięki jego zaangażowaniu powstały gniazda sokole w większych miejscowościach Śląska Cieszyńskiego, a sam cieszyński „Sokół” powiększył się o różne oddziały sportowe.
Celem niniejszego artykułu jest poszerzenie i uzupełnienie biografii Karola Kiebel Kobarskiego, korygujące błędne informacje pojawiające się w oficjalnych biogramach. Na podstawie dostępnych źródeł archiwalnych, przechowywanych między innymi w cieszyńskim oddziale Archiwum Państwowego w Katowicach oraz Książnicy Cieszyńskiej, autor omawia możliwe motywy zmiany nazwiska, szczegóły służby wojskowej w polskich formacjach zbrojnych, a także okres pobytu w nazistowskich obozach koncentracyjnych.
Słowa kluczowe: Karol Kiebel Kobarski, Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, Śląsk Cieszyński
Der Lebenslauf von Karol Kiebel Kobarski im Lichte archivalischer Quellen
Einer der wichtigsten Aktivisten der Teschener Abteilung der Turnbewegung „Sokół“ (Falke) vor 1939 war Karol Kiebel Kobarski. Als deren Leiter war er für die Durchführung von Gymnastikstunden verantwortlich. Dank seines Engagements wurden „Sokół“-Nester in größeren Städten des Teschener Schlesiens eingerichtet; der Teschener Ableger der Vereinigung expandierte mit verschiedensten Sportsparten. Ziel des Aufsatzes ist es, die bisher bekannte Biografie von Karol Kiebel Kobarski zu ergänzen und falsche Informationen (in seinen offiziellen Biografien) zu korrigieren. Auf Grundlage der verfügbaren Archivquellen, unter anderem in der Teschener Abteilung des Staatsarchivs in Kattowitz und der Öffentlichen Bibliothek von Teschen, erörtert der Autor Kobarskis mögliche Motive für die Änderung seines Nachnamens, Einzelheiten seines Militärdienstes in polnischen bewaffneten Formationen sowie die Zeit seiner Internierung in NS-Konzentrationslagern.
Schlüsselbegriffe: Karol Kiebel Kobarski, Turnbewegung „Sokół”, Teschener Schlesien
Karol Kiebel Kobarski‘s biography in the light of archival sources
Before 1939, Karol Kiebel Kobarski was one of the most important activists of the Cieszyn nest of the “Sokół” (Falcon) Gymnastic Society. As its head, he was responsible for conducting gymnastic classes. Thanks to his involvement, “Sokół” nests were created in larger towns of Cieszyn Silesia, and the Cieszyn “Sokół” itself expanded to include various sports departments. The purpose of this article is to expand and complete the biography of Karol Kiebel Kobarski, correcting erroneous information appearing in his official biographies. Based on the available archival sources, kept, among others, in the Cieszyn Branch of the State Archives in Katowice and the Cieszyn Library, the author discusses possible motives for changing his name, details of his military service in Polish armed formations, as well as the period of his imprisonment in Nazi concentration camps.
Keywords: Karol Kiebel Kobarski, “Sokół” (Falcon) Gymnastic Society, Cieszyn Silesia
Dariusz Przybytek
Najnowsza „Ilustrowana mapa Górnego Śląska: Historia i dziedzictwo kulturowe”
Autor przedstawia najnowszą Ilustrowaną mapę Górnego Śląska: Historia i dziedzictwo kulturowe, wydaną na początku 2021 roku przez Dom Współpracy Polsko--Niemieckiej w Gliwicach. Na tle dotychczasowych dokonań kartografii śląskiej mapa ta jest ostatnim osiągnięciem kartografii edukacyjnej w kategorii map ilustrowanych. Tablica ścienna prezentuje w dużej skali najważniejsze zjawiska dziedzictwa historyczno-kulturowego regionu górnośląskiego. Dwie setki opisanych obiektów ilustrują najistotniejsze wydarzenia, osiągnięcia kultury materialnej i duchowej wszystkich pokoleń Ślązaków oraz przypominają o najważniejszych osobach tworzących to wielkie dziedzictwo. Mimo koniecznej generalizacji treści jej wielki ładunek informacyjny i atrakcyjność graficzna sprawiają, że mapa jako pomoc dydaktyczna przykuwa uwagę i wzbudza emocje.
Słowa kluczowe: kartografia, mapa ilustrowana, dziedzictwo historyczno-kulturowe, Górny Śląsk.
Die neueste „Illustrierte Karte von Oberschlesien: Geschichte und kulturelles Erbe“ im Vergleich mit vorherigen Versionen
Der Autor stellt in seinem Aufsatz die neueste „Illustrierte Karte von Oberschlesien. Geschichte und kulturelles Erbe“ vor, die Anfang 2021 vom Haus der Deutsch-Polnischen Zusammenarbeit in Gleiwitz herausgegeben wurde. Auch vor dem Hintergrund früherer Leistungen der schlesischen Kartografie ist diese Karte die neueste Errungenschaft in der Kategorie der illustrierten Landkarten. Die Wandtafel stellt die wichtigsten Phänomene des historischen und kulturellen Erbes der oberschlesischen Region großmaßstäblich vor. Zweihundert Skizzen illustrieren die wichtigsten Ereignisse und Errungenschaften der materiellen sowie geistigen Kultur aller Generationen von Schlesiern und erinnern an bedeutende Personen, die dieses große Erbe geschaffen haben. Trotz der notwendigen Verallgemeinerung des Inhalts sorgen der hohe Informationsgehalt und die grafische Attraktivität dafür, dass die Karte als didaktisches Hilfsmittel Aufmerksamkeit erregt und Emotionen weckt.
Schlüsselbegriffe: Kartografie, illustrierte Karte, kulturhistorisches Erbe, Oberschlesien
The latest “Illustrated Map of Upper Silesia: History and Cultural Heritage” compared to their predecessors
The author presented in the article the latest “Illustrated Map of Upper Silesia: History and Cultural Heritage”, published at the beginning of 2021 by the House of Polish-German Cooperation in Gliwice. Compared to the achievements of Silesian cartography so far, this map is the latest achievement of educational cartography in the category of illustrated maps. The wall tablet presents the most important phenomena of the historical and cultural heritage of the Upper Silesia region on a large scale. Two hundred of the described objects illustrate the most important events, achievements of material and spiritual culture of all generations of Silesians and remind us of the most important people who created this great heritage. Despite the necessary generalization of content, as a didactic aid, the map’s great information load and graphic appeal attract attention and arouse emotions.
Keywords: cartography, illustrated map, historical and cultural heritage, Upper Silesia
KOMUNIKATY
Zdzisław Jedynak
Dokument Mikołaja II księcia opawsko-raciborskiego z 1360 roku
Dokument został wystawiony w Pszczynie 8 grudnia 1360 roku przez Mikołaja II księcia opawsko-raciborskiego, który zatwierdził nabycie Mysłowic i dóbr na terenie obecnych Katowic przez Ottona z Pilicy (Otto de Pilcza). Dokument ten do 1900 roku był przechowywany w archiwum Stanisława Mieroszewskiego w Krakowie. Odnalazł go tam jako pierwszy archiwista książąt pszczyńskich Ezechiel Zivier i uzyskał jego fotografię. Na tej podstawie tekst dokumentu opublikowali Ezechiel Zivier, Bruno Bellerode i Ludwik Musioł. Fotografia ta została zamieszczona w książce Jana Kudery Historia parafii mysłowickiej. Kopia ta jest dobrej jakości i dzięki temu tekst jest czytelny. Autor niniejszego artykułu dokonał na podstawie tej fotografii korekt w zakresie odczytu tekstu w tych publikacjach. Publikowany dokument ma duże znaczenie, ponieważ jest najstarszym znanym dokumentem do dziejów Mysłowic i terenu obecnych Katowic. Dostarcza wielu danych do topografii terenu Mysłowic i obecnych Katowic, ponieważ można na jego podstawie zidentyfikować z dużym prawdopodobieństwem w większości zaginione nazwy terenowe w zachodniej części Mysłowic i południowej części obecnych Katowic.
Słowa kluczowe: dokument z 1360 roku, Mikołaj II książę opawsko-raciborskiego, Katowice, Mysłowice
Eine Urkunde von Nikolaus II., Herzog von Troppau und Ratibor aus dem Jahr 1360
Die Urkunde, die den Kauf von Myslowitz und der Güter auf dem Gebiet des heutigen Kattowitz durch Otto von Pilica genehmigte, wurde am 8. Dezember 1360 in Pless von Nikolaus II., Herzog von Troppau und Ratibor, ausgestellt. Sie befand sich bis 1900 im Archiv von Stanisław Mieroszewski in Krakau. Dort wurde sie von Ezechiel Zivier, dem Archivar der Fürsten von Pless, aufgefunden. Er fertigte auch ein Foto davon an, das später als Illustration in Jan Kuderas Buch „Historia parafii mysłowickiej“ (Geschichte der Myslowitzer Kirchengemeinde) abgedruckt wurde. Zugleich diente die Abbildung als Grundlage für ein Dokument, das von Ezechiel Zivier, Bruno Bellerode und Ludwik Musioł veröffentlicht wurde. Anhand der beschriebenen Fotografie hat der Autor des vorliegenden Aufsatzes die Lesart des Textes in den Veröffentlichungen korrigiert. Die Urkunde ist umso bedeutender, als dass sie das älteste bekannte Dokument über die Geschichte von Myslowitz und das Gebiet des heutigen Kattowitz darstellt und viele Daten zur Topografie dieses Gebietes enthält.
Schlüsselbegriffe: Urkunde aus dem Jahr 1360, Nikolaus II., Herzog von Troppau und Ratibor, Kattowitz, Myslowitz
Document of Nicholas II, the Duke of Opava and Racibórz from 1360
This document was issued in Pszczyna on December 8, 1360 by Nicholas II, the Duke of Opava and Racibórz, who approved the acquisition of Mysłowice and properties in the area of present-day Katowice by Otto of Pilica (Otto de Pilcza). Until 1900, the document was in the archives of Stanisław Mieroszewski in Kraków. It was found there by Ezechiel Zivier, an archivist of the Dukes of Pszczyna, who obtained its photograph, which was later placed as an illustration in Jan Kudera’s book “History of the parish of Mysłowice”. This photograph also became the basis for the publication of the document by Ezechiel Zivier, Bruno Bellerode and Ludwik Musioł. Based on this photograph, the author of this article made corrections in terms of reading of the text in those publications. The document is of great importance because it is the oldest known document concerning the history of Mysłowice and the area of present-day Katowice, and provides a lot of data on the topography of these areas.
Keywords: document from 1360, Nicholas II, the Duke of Opava and Raciborz, Katowice, Mysłowice
Tomasz Jasiński
Wybrane przypadki oporu przeciwko władzy komunistycznej w raportach Wydziału Organizacyjnego Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Katowicach w latach 1948–1955
Komuniści w powojennej Polsce stworzyli totalitarny system władzy, w którym różne elementy instytucji państwowych i partyjnych współpracowały, czasem rywalizowały, a często ich kompetencje się nakładały. Celem artykułu jest prezentacja wybranych przypadków oporu przeciwko władzy komunistycznej z lat 1948–1955 na podstawie raportów Wydziału Organizacyjnego Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Katowicach jako komórki partyjnej, która zajmowała się bezpośrednio przejawami oporu przeciwko władzy komunistycznej.
Słowa kluczowe: PZPR, wydział organizacyjny, opór wobec władzy komunistycznej
Ausgewählte Beispiele des Widerstands gegen die kommunistischen Behörden aus den Berichten der Organisationsabteilung des Wojewodschaftskomitees der Polnischen Vereinigten Arbeiterpartei in Kattowitz 1948–1955
Die Kommunisten im Nachkriegspolen schufen ein totalitäres Machtsystem, in dem verschiedene Elemente der staatlichen und parteilichen Institutionen zusammenarbeiteten, teils miteinander konkurrierten oder sich in ihren Zuständigkeiten überschnitten. Ziel des Aufsatzes ist es, den Widerstand gegen die kommunistische Macht in den Jahren von 1948 bis 1955 anhand von Einzelfällen vorzustellen. Grundlage dafür bilden die Berichte der Organisationsabteilung des Wojewodschaftskomitees der Polnischen Vereinigten Arbeiterpartei, einer Parteieinheit, die sich direkt mit den Manifestationen des Widerstands gegen die kommunistische Macht befasste.
Schlüsselbegriffe: PZPR, Organisationsabteilung, Widerstand gegen die kommunistischen Machthaber
Selected cases of resistance against the communist authorities in the reports of the organizational department of the Provincial Committee of the Polish United Workers‘ Party in Katowice in 1948–1955
In post-war Poland, the communists created a totalitarian system of power in which various elements of state and party institutions cooperated, sometimes competed, and their competences often overlapped. The aim of the article is to present selected cases of resistance against the communist regime in 1948–1955 on the basis of the reports of the Organizational Department of the Provincial Committee of the Polish United Workers’ Party as a party cell that dealt directly with the manifestations of resistance against the communist regime.
Keywords: PZPR, Organizational Department, resistance to the communist authorities
SPRAWOZDANIA
Barbara Olesiejuk
Doświadczenia Archiwum Państwowego w Katowicach w przejmowaniu materiałów archiwalnych do systemu Archiwum Dokumentów Elektronicznych
Problematyka dokumentu elektronicznego, postępowania z nim oraz przejmowania materiałów archiwalnych w formie dokumentów elektronicznych jest stosunkowo nowym tematem. Autorka przedstawia działania podjęte przez Archiwum Państwowe w Katowicach (jako pierwsze w Polsce) w trakcie przejmowania materiałów archiwalnych w formie dokumentów elektronicznych. We wstępnej części artykułu przedstawiono przepisy prawne oraz opisano proces przejmowania materiałów archiwalnych w formie dokumentów elektronicznych zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 5 ust. 2b ustawy o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, a także proces przejęcia ich w systemie Archiwum Dokumentów Elektronicznych. W dalszej części omówiono przejmowanie materiałów archiwalnych po Śląskim Centrum Społeczeństwa Informacyjnego w Katowicach, które aktualnie przekazywane są przez Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego w Katowicach. Przedstawiono problemy i trudności, jakie stanęły na drodze szybkiego i sprawnego przejmowania. Przedstawiono również chronologicznie proces przejmowania kolejnych paczek archiwalnych do systemu ADE wraz z decyzjami, jakie podejmowano w celu usprawnienia tego procesu.
Słowa kluczowe: Archiwum Dokumentów Elektronicznych, Elektroniczne Zarządzanie Dokumentacją, dokument elektroniczny
Erfahrungen des Staatsarchivs in Kattowitz im Zusammenhang mit der Übernahme von Archivgut in das Elektronische Dokumentenarchiv
Die Problematik des elektronischen Dokuments, der Umgang mit und die Übernahme von Archivgut in Form von elektronischen Dokumenten sind relativ neue Themenfelder. Der Autor dieses Artikels stellt Maßnahmen vor, die das Staatsarchiv in Kattowitz vorbildhaft für Polen beim Erwerb von Archivmaterial in Form von elektronischen Dokumenten erstmals ergriffen hat. Im einleitenden Teil des Artikels werden die gesetzlichen Regelungen vorgestellt und der Prozess der Übernahme von Archivgut in Form von elektronischen Dokumenten gemäß den Bestimmungen des Artikels 5 (2b) des „Gesetzes über die nationalen Archive und Archivalien“ beschrieben. Außerdem wird dessen Übernahme in das Elektronische Dokumentenarchiv erläutert. Im abschließenden Teil geht es um die Übernahme der Archivalien des Schlesischen Zentrums der Informationsgesellschaft in Kattowitz, die derzeit vom Marschallamt der Wojewodschaft Schlesien in Kattowitz durchgeführt wird.
Schlüsselbegriffe: Elektronisches Dokumentenarchiv, Elektronische Dokumentationsverwaltung, elektronisches Dokument
Experiences of the State Archives in Katowice in acquiring archival materials to the Archive of Electronic Documents system
The issue of an electronic document, dealing with it and acquiring archival materials in the form of electronic documents is a relatively new topic. The author of the article presents the activities that the State Archives in Katowice, as the first in Poland, has undertaken when acquiring archival materials in the form of electronic documents. The introductory part of the article presents legal regulations and describes the process of acquisition of archival materials in the form of electronic documents in accordance with the regulations issued on the basis of Art. 5 sec. 2b of the “Act on National Archive Holdings and Archives”. The process of their acquisition in the Electronic Document Archive system is also described. The next part discusses the acquisition of archival materials from the Silesian Information Society Centre in Katowice, which are currently being handed over by the Marshal’s Office of the Silesian Voivodship in Katowice.
Keywords: Archive of Electronic Documents, Electronic Document Management, electronic document
Katarzyna Słysz-Szczucka
Archiwum Państwowe w Katowicach na Śląskim Festiwalu Nauki w latach 2016–2021
Śląski Festiwal Nauki został zainaugurowany w 2016 roku i do tej pory odbyło się pięć jego edycji. Z wydarzenia regionalnego festiwal stał się przedsięwzięciem o skali międzynarodowej. Przygotowywany jest przez górnośląskie uczelnie i Miasto Katowice. Jego celem jest pokazanie, że nauka może być interesująca i inspirująca, a świat oglądany z jej perspektywy jest miejscem niezwykłym. Archiwum Państwowe w Katowicach od początku uczestniczy w tym spektakularnym wydarzeniu, co rok starannie przygotowując się do promowania archiwów, archiwaliów, poruszając za każdym razem inną tematykę.
Słowa kluczowe: Śląski Festiwal Nauki, Archiwum Państwowe w Katowicach, prezentacje
Das Staatsarchiv in Kattowitz auf dem Schlesischen Wissenschaftsfestival zwischen 2016 und 2021
Das Schlesische Wissenschaftsfestival wurde 2016 ins Leben gerufen und wurde bislang fünfmal veranstaltet. In dieser Zeit hat sich das Festival von einem regionalen Event zu einer Veranstaltung von internationalem Rang entwickelt. Es wird gemeinsam von den oberschlesischen Universitäten und der Stadt Kattowitz vorbereitet und soll zeigen, dass Wissenschaft interessant und inspirierend ist und dass die Welt aus dieser Perspektive ein außergewöhnlicher Ort ist. Das Staatsarchiv in Kattowitz hat an dieser spektakulären Veranstaltung von Anfang an teilgenommen und sich jedes Jahr sorgfältig darauf vorbereitet, für Archive und Archivgut zu werben, wobei jedes Mal ein anderes Thema aufgegriffen wurde.
Schlüsselbegriffe: Schlesisches Wissenschaftsfestival, Staatsarchiv in Kattowitz, Präsentationen
State Archives in Katowice at the Silesian Science Festival in 2016–2021
The Silesian Science Festival was inaugurated in 2016 and so far there have been 5 editions. Over five years, from a regional event, the Festival has become an undertaking on an international scale. It is prepared by Upper Silesian universities and the city of Katowice. Its aim is to show that science can be interesting and inspiring, and that the world viewed from its perspective is an extraordinary place. The State Archives in Katowice has been participating in this spectacular event from the very beginning, carefully preparing each year to promote archives and archival materials, addressing different topics each time.
Keywords: Silesian Science Festival, State Archives in Katowice, presentations .
Barbara Kalinowska-Wójcik
The Report by the Director of the State Archives in Katowice for 201Konferencja „Pszczyńska mapa Hindenberga z 1636 roku. Konserwacja – kartografia – kistoria” 30.09.–1.10.2021, Pszczyna
W dniach 30 września i 1 października 2021 roku w Muzeum Zamkowym w Pszczynie odbyła się konferencja poświęcona pszczyńskiej mapie Andreasa Hindenberga z 1636 roku. Współorganizatorami konferencji byli Archiwum Państwowe w Katowicach, Muzeum Zamkowe w Pszczynie oraz Instytut Historii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Głównym celem konferencji było spojrzenie na gospodarczą mapę Hindenberga z perspektywy konserwatorów, kartografów, przyrodników i historyków. Interdyscyplinarne spotkanie stanowiło okazję do dyskusji nad mapą jako źródłem historycznym, przyrodniczym oraz obiektem będącym podstawą analizy kartograficznej i pracy konserwatorskiej.
Słowa kluczowe: konferencja, sprawozdanie, mapa Hindenberga
Die Konferenz „Die Plessener Landkarte Hindenbergs aus dem Jahr 1636. Konservierung – Kartografie – Geschichte” 30.09. bis 01.10.2021, Pless
Am 30. September und 1. Oktober 2021 hat im Museum des Schlosses in Pless eine Konferenz stattgefunden, die der Karte von Pless von Andreas Hindenberg aus dem Jahr 1636 gewidmet war. Als Mitveranstalter der Konferenz traten das Staatsarchiv in Kattowitz, das Schlossmuseum in Pless und das Institut für Geschichte der Schlesischen Universität in Kattowitz in Erscheinung. Das Hauptziel der Konferenz bestand darin, die Wirtschaftskarte von Hindenberg aus der Sicht von Restauratoren, Kartografen, Naturwissenschaftlern und Historikern zu betrachten. Das interdisziplinäre Treffen bot die Gelegenheit, die Karte als historische und naturkundliche Quelle sowie als Grundlage für kartografische Analysen und Konservierungsarbeiten zu diskutieren.
Schlüsselbegriffe: Konferenz, Bericht, Landkarte Hindenbergs
A conference “Hindenberg’s map of Pszczyna from 1636. Conservation – Cartography – History” 30.09. – 1.10.2021, Pszczyna
On 30th September and 1st October 2021, the Castle Museum in Pszczyna hosted a conference devoted to Andreas Hindenberg’s map of Pszczyna from 1636. The co-organizers of the conference were the State Archives in Katowice, the Castle Museum in Pszczyna and the Institute of History of the University of Silesia in Katowice. The main aim of the conference was to look at Hindenberg’s economic map from the perspective of conservators, cartographers, naturalists and historians. The interdisciplinary meeting was an opportunity to discuss the map as a historical and natural source as well as an object constituting the basis for cartographic analysis and conservation work.
Keywords: conference, report, Hindenberg’s map
Ryszard Kaczmarek
100-lecie Komisji Historycznej Śląska [Historische Kommission für Schlesien]
Dnia 9 października 2021 roku odbyła się w Muzeum Śląskim w Görlitz (Schlesisches Museum zu Görlitz) uroczystość upamiętnienia 100-lecia założenia niemieckiej Komisji Historycznej Śląska (Historische Kommision für Schlesien – dalej: HiKo). Podczas kameralnego spotkania, z powodu zagrożenia pandemią, przypomniano skomplikowaną historię tego ważnego dla badań śląskoznawczych niemieckiego towarzystwa naukowego utworzonego po I wojnie światowej, wysłuchano uroczystych wystąpień oraz wykładów. Zaprezentowano również najnowszą dwutomową publikację HiKo poświęconą historii komisji w latach 1921–2021 pod redakcja Joachima Bahlcke, Rolanda Gehrke i Ulricha Schmilewskiego.
Słowa kluczowe: Komisja Historyczna Śląska, badania śląskoznawcze
Das hundertjährige Jubiläum der Historischen Kommission für Schlesien
Am 9. Oktober 2021 veranstaltete das Schlesische Museum zu Görlitz anlässlich des 100. Jahrestages der Gründung der Historischen Kommission für Schlesien (HiKo) einen Festakt. Im Rahmen der Zusammenkunft im kleinen Kreis wurde an die komplizierte Geschichte dieser bedeutenden wissenschaftlichen Gesellschaft für Schlesienkunde erinnert, gegründet nach dem Ersten Weltkrieg. Neben Festreden und Vorträgen bestand die Gelegenheit, die neueste zweibändige HiKo-Publikation zur Geschichte der Kommission von 1921 bis 2021 vorzustellen, die Joachim Bahlcke, Roland Gehrke und Ulrich Schmilewski herausgegeben haben.
Schlüsselbegriffe: Historische Kommission für Schlesien, Schlesienforschung
100th anniversary of the Historical Commission of Silesia (Historische Kommission für Schlesien)
On 9th October 2021, the Silesian Museum in Görlitz (Schlesisches Museum zu Görlitz) held a ceremony to commemorate the 100th anniversary of the founding of the German Historical Commission for Silesia (Historische Kommision für Schlesien – hereafter: HiKo). The intimate meeting, due to the threat of pandemic, recalled the complicated history of this important German scientific society for Silesian studies founded after the First World War, listened to ceremonial speeches and lectures, and presented the latest two-volume HiKo publication on the history of the commission from 1921 to 2021, edited by Joachim Bahlcke, Roland Gehrke, and Ulrich Schmilewski.
Keywords: Historical Commission of Silesia, Silesian studies
Piotr Greiner
Sprawozdanie Dyrektora Archiwum Państwowego w Katowicach za 2020 rok
W 2020 roku do zasobu katowickiego Archiwum przejęto 84 279 jednostek archiwalnych z 40 zespołów archiwalnych o rozmiarze 330 metrów bieżących. Na koniec 2020 roku zasób Archiwum liczył 5742 zespoły z 2 608 258 jednostkami archiwalnymi o rozmiarze przekraczającym 24,8 kilometra bieżącego.
Słowa kluczowe: sprawozdanie, zasób Archiwum Państwowego w Katowicach
Bericht des Direktors des Staatsarchivs Kattowitz für das Jahr 2020
2020 wurden 84 279 Archiveinheiten in 40 Archivfonds in einem Umfang von 330 laufenden Metern erschlossen und in die Bestände des Staatsarchivs Kattowitz aufgenommen. Zum Jahresende 2020 umfassten die Archivbestände des Staatsarchivs Kattowitz 5.742 Fonds mit 2.608.258 Archiveinheiten in einem Umfang von mehr als 24,8 laufenden Kilometern.
Schlüsselbegriffe: Bericht, Archivbesände des Staatsarchivs Kattowitz
The Report by the Director of the State Archives in Katowice for 2019
In 2020 the State Archives in Katowice expanded its fonds by obtaining 84 279 archival units from 40 archival fonds of the size of 330 linear meters. At the end of 2020 the fonds of the Archives comprised of 5.742 fonds with 2.608.258 archival units of the size exceeding 24,8 linear kilometers.
Keywords: the Report, the fonds of the State Archives in Katowice