Patroni roku 2024: Polscy Olimpijczycy w zasobie Archiwum Państwowego w Katowicach Część I

Rok 2024, ogłoszony przez Sejm rokiem pod patronatem „Polskich Olimpijczyków”, jest okazją do zaprezentowania materiałów archiwalnych o tematyce olimpijskiej pochodzących z zasobu Archiwum Państwowego w Katowicach.

Początki sportowego święta jakim stały się igrzyska olimpijskie sięgają starożytnej Grecji, a dokładnie 776 r. p.n.e. kiedy to odbyły się pierwsze zawody, których zwycięzcą został Koroibos z Elidy. Igrzyska ku czci Zeusa organizowano w Olimpii aż do roku 393 n.e.

Nowożytną ideę igrzysk olimpijskich przywrócił światu baron Pierre de Coubertin. Nie był jednak pierwszą osobą, która pomyślała o odrodzeniu idei olimpijskiej. William Penny Brookes organizował w Anglii zawody sportowe Wenlock Olympian Games a już najprawdopodobniej od 1612 roku odbywały się Cotswold Olimpick Games w pobliżu Chipping Campden w hrabstwie Gloucestershire. William Penny Brookes miał duży wpływ na barona de Coubertin’a i został przez niego zaproszony do prac w ramach Komitetu Olimpijskiego w Paryżu w 1894 roku, niestety ze względu na zły stan zdrowia nie wziął w nich udziału.

Pierwsze międzynarodowe nowożytne igrzyska olimpijskie rozpoczęły się 6 kwietnia 1896 roku w Atenach. Gwiazdami igrzysk byli niemieccy gimnastycy Hermann Weingärtner, zdobywca sześciu medali oraz Carl Schuhmann, czterokrotny złoty medalista. Pierwszym nowożytnym złotym medalistą został natomiast Amerykanin James Connoly w trójskoku. Pierwszy złoty medal dla Grecji zdobył Leonidas Pirgos a do legendy przeszedł zwycięzca maratonu Spiridon Luis.

Przełom XIX i XX wieku to nieobecność Polski na mapie Europy, a co za tym idzie brak jej reprezentantów na pierwszych igrzyskach olimpijskich. Nie oznacza to jednak, że Polacy nie byli na nich obecni. Na Igrzyskach II Olimpiady w Paryżu w 1900 roku, w szermierce wystąpił warszawiak, Julian Michaux reprezentujący Imperium Rosyjskie. W 1908 roku w Londynie, reprezentujący USA, Jerzy Gajdzik zdobył brązowy medal w skokach do wody. Rok 1912 i Igrzyska w Sztokholmie to z kolei obecność prekursora polskiej lekkoatletyki Władysława Ponurskiego w barwach Austrii, ale również reprezentantów rosyjskiej drużyny, wybitnych jeźdźców Sergiusza Zahorskiego i Karola Rómmel’a. Ten stan rzeczy uległ zmianie wraz z odzyskaniem przez Polskę niepodległości w 1918 roku. Rosnąca od początku wieku popularność sportu doprowadziła do utworzenia polskiego ruchu olimpijskiego, którego katalizatorem okazało się zaproszenie przesłane w 1919 roku przez Belgijski Komitet Olimpijski na Igrzyska Olimpijskie w Antwerpii w roku 1920. W dniach 11-12 października 1919 r. w krakowskim Hotelu Europejskim odbyło się spotkanie, na którym powołany został Komitet Organizacyjny Udziału Polski w Igrzyskach Olimpijskich, pod patronatem Naczelnika Józefa Piłsudskiego. Półtora miesiąca po tych wydarzeniach ukonstytuował się Polski Komitet Igrzysk Olimpijskich, którego prezesem został książę Stefan Lubomirski, zapalony myśliwy i hodowca koni (co wówczas było uważane za sport). Dzisiejszą nazwę Polski Komitet Olimpijski przyjęto w 1925 r. Rozpoczęto przygotowania do wysłania olimpijczyków na igrzyska w 1920 roku, jednak bolszewicka ofensywa z czerwca 1920 roku złamała te plany a sportowcy zamiast na Igrzyska trafili na front. Zadebiutować udało się jednak już 4 lata później na I Zimowych Igrzyskach w Chamonix (11 reprezentantów) a także na letnich igrzyskach paryskich (81 reprezentantów). Wtedy też polscy olimpijczycy zdobyli pierwsze medale: srebro w kolarstwie torowym w wyścigu drużynowym na 4 km w składzie Józef Lange, Jan Łazarski, Tomasz Stankiewicz i Franciszek Szymczyk oraz brąz Adama Królikiewicza w jeździectwie w skokach przez przeszkody. Na pierwszy złoty medal trzeba było czekać do Igrzysk Olimpijskich w Amsterdamie w 1928 roku. Wtedy to Halina Konopacka zwyciężyła w konkursie rzutu dyskiem z wynikiem 39,62 m, bijąc przy tym rekord świata!

Podstawę źródłową wystawy on-line stanowią archiwalia i materiały prasowe przechowywane w zasobie i bibliotece Archiwum Państwowego w Katowicach. Wykorzystano wybrane dokumenty z zespołów: 12/2444 Kluby szermiercze – zbiór materiałów dr Tadeusza Karugi, 12/2105 Huta Baildon w Katowicach, 12/2554 Technikum Mechaniczne w Chorzowie, 12/2693 Klub Sportowy Górnik Zabrze, 12/224 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach, 12/2117 Klub Sportowy „Zagłębie” w Sosnowcu, 12/1926 Komitet Wojewódzki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Bielsku-Białej oraz artykuły zamieszczone na łamach „Polonii”, „Iskry”, „Kurjera Zachodniego”, „Gazety Polskiej”, „Trybuny Robotniczej”, „Dziennika Zachodniego”, „Wiadomości Zagłębia”. 

Dokumenty i artykuły prasowe podzielone zostały na 2 części prezentujące w układzie chronologicznym zmagania polskich sportowców na letnich i zimowych igrzyskach olimpijskich w Paryżu 1924, St. Moritz 1928, Amsterdamie 1928, Los Angeles 1932, Berlinie 1936, Londynie 1948, Melbourne 1956, Rzymie 1960, Insbrucku 1964, Tokio 1964, Meksyku 1968, Sapporo 1972, Monachium 1972, Montrealu 1976, Moskwie 1980.

W części I prezentacji ukazano sylwetki olimpijczyków: 

Halina Konopacka, rzut dyskiem, Igrzyska IX Olimpiady w Amsterdamie 1928;

Stanisława Walasiewiczówna, bieg na 100 m, Igrzyska X Olimpiady w Los Angeles 1932 i Igrzyska XI Olimpiady w Berlinie 1936;

Janusz Kusociński, bieg na 10000 m, Igrzyska X Olimpiady w Los Angeles 1932;

Ewald Dytko, piłka nożna, Igrzyska XI Olimpiady w Berlinie 1936;

Jadwiga Wajs-Marcinkiewicz, rzut dyskiem, Igrzyska X Olimpiady w Los Angeles 1932, Igrzyska XI Olimpiady w Berlinie 1936 i Igrzyska XIV Olimpiady w Londynie 1948;

Teodor Zaczyk, szermierka, szabla, Igrzyska XI Olimpiady w Berlinie 1936 i Igrzyska XIV Olimpiady w Londynie 1948;

Rajmund Karwicki, szpada, Igrzyska XI Olimpiady w Berlinie 1936 i Igrzyska XIV Olimpiady w Londynie 1948;

Antoni Sobik, szermierka, Igrzyska XI Olimpiady w Berlinie 1936 i Igrzyska XIV Olimpiady w Londynie 1948;

Elżbieta Krzesińska, skok w dal, Igrzyska XV Olimpiady w Helsinkach 1952, Igrzyska XVI Olimpiady w Melbourne i Igrzyska XVII Olimpiady w Rzymie 1960

Janusz Sidło, rzut oszczepem, Igrzyska XV Olimpiady w Helsinkach 1952, Igrzyska XVI Olimpiady w Melbourne 1956, Igrzyska XVII Olimpiady w Rzymie 1960, Igrzyska XVIII Olimpiady w Tokio 1964 i Igrzyska XIX Olimpiady w Meksyku 1968;

Adam Smelczyński, trap, strzelanie do 200 rzutków, Igrzyska XVI Olimpiady w Melbourne 1956, Igrzyska XVII Olimpiady w Rzymie 1960, Igrzyska XVIII Olimpiady w Tokio 1964, Igrzyska XIX Olimpiady w Meksyku 1968, Igrzyska XX Olimpiady w Monachium 1972 i Igrzyska XXI Olimpiady w Montrealu 1976;

Barbara Sosgórnik, bieg na 80 m przez płotki, Igrzyska XVII Olimpiady w Rzymie 1960;

Augustyn Skórski, hokej, IX Zimowe Igrzyska Olimpijskie w Insbrucku 1964.

Zaprezentowano także: kalendarium olimpiad, Oddział Sokołów Polskich na Olimpiadzie w Amsterdamie, polskich narciarzy w St. Moritz, widok wioski olimpijskiej pod Los Angeles, defiladę polskiej kadry olimpijskiej na stadionie w Berlinie, polskie olimpijki w strojach reprezentacyjnych, kadrę olimpijską szermierzy, podpisy Wajsówny, Walasiewiczówny i piłkarzy dla czytelników „Polonii”, pamiątkę z Olimpiady w Londynie, medalistów olimpijskich konkursów sztuki oraz życiorysy sportowców.

W części II prezentacji przedstawione zostaną materiały archiwalne i prasowe dotyczące sukcesów olimpijskich m.in. Waldemara Baszanowskiego, Ireny Kirszenstein-Szewińskiej, Józefa Schmidta, Jerzego Kuleja, Ryszarda Szurkowskiego, Jacka Wszoły.

Wybór materiałów, tekst: Arnold Czupryna, Józef Hano, Krzysztof Paszek, Tomasz Skowron

Projekt i wykonanie plakatu wystawy „Patroni 2024 roku: Polscy Olimpijczycy w zasobie Archiwum Państwowego w Katowicach”: Sylwia Blacha

Skany materiałów archiwalnych wykonały: Ewelina Kisiel, Cecylia Skwirowska