Wystawy | Online

Czterdzieści lat po 13 grudnia 1981 roku. Partyjne materiały propagandowe w zasobie Oddziału w Bielsku-Białej Archiwum Państwowego w Katowicach

Po 16. miesiącach „karnawału SOLIDARNOŚCI” 13 grudnia 1981 roku na mocy dekretu wydanego przez Radę Państwa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wprowadzono na terenie całej Polski, stan wojenny. W nocy z soboty na niedzielę ponad 100 tysięcy żołnierzy Ludowego Wojska Polskiego oraz funkcjonariuszy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, wyposażonych w sprzęt bojowy (czołgi, pojazdy opancerzone, bojowe wozy piechoty, samoloty i helikoptery) wyruszyło na wojnę w obronie układu geopolitycznego funkcjonującego od zakończenia II wojny światowej. Faktyczną władzę w kraju objął generał Wojciech Jaruzelski stojący na czele Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego, organu którego powstanie i działalność nie znajdowała podstaw prawnych w systemie opartym o obowiązującą konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, choć W. Jaruzelski w swoim przemówieniu z 13 grudnia 1981 roku stwierdził, że „…. ukonstytuowała się Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego”.

W niedzielę 13 grudnia większość mieszkańców Polski nie miała świadomości tego, że stan wojenny przygotowywany był przez władze partyjno-rządowe już od momentu rozpoczęcia akcji strajkowych latem 1980 roku. Obwieszczenia informujące o wprowadzeniu stanu wojennego wydrukowano w Moskwie już na przełomie sierpnia i września 1981 roku, i były one na wpół anonimowe (brak actum i datum, a manu propria przypisano do funkcji, nie do osoby, która wszak za kilka miesięcy mogła się zmienić). Polacy nie wiedzieli jak długo w tym stanie wojny będą pozostawać. Formalnie było to ponad półtora roku. Zniesienie stanu wojennego 22 lipca 1983 r. nie było jednak końcem wojny z niezależną myślą a jego egzemplifikacją była męczeńska śmierć ks. Jerzego Popiełuszki w październiku 1984 r.

Napisanie tych kilku słów wprowadzenia do wystawy wydaje się konieczne przynajmniej z kilku względów. Po pierwsze od czasu formalnego wprowadzania stanu wojennego upłynęło 40 lat, czyli prawie okres życia 2 pokoleń ludzi, dla których stan wojenny to tylko wydarzenia historyczne. Po drugie wystawa zawiera materiały propagandowe powstałe na potrzeby władz PRL i ich dosłowne odczytywanie może nieść nieco skrzywiony obraz opisu ówczesnej rzeczywistości. Po trzecie nie umieszczono na wystawie żadnych materiałów strony „solidarnościowej” ponieważ nie ma ich w zasobie archiwum.

Zaprezentowane na wystawie materiały propagandowe pochodzą głównie z zespołu nr 13/490 Zbiór materiałów ulotnych Archiwum Państwowego w Katowicach Oddziału w Bielsku-Białej i w niewielkiej części uzupełnione zostały zbiorem bibliotecznym czyli wydanymi w okresie styczeń – kwiecień 1982 roku numerami Kroniki, oficjalnego organu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej ukazującego się w Bielsku-Białej. Są to wybrane z większej części materiały archiwalne obejmujące swoją chronologią cały okres stanu wojennego. Całość wystawy podzielono na kilka bloków tematycznych. Otwiera ją obwieszczenie o wprowadzaniu stanu wojennego, którego jeden, z 25 000 wydrukowanych w 1981 roku egzemplarzy przechowywany jest w zasobie bielsko-bialskiego archiwum. Ten blok tematyczny zawiera również „złote myśli” wypowiedziane przez szefa WRON-u, jak również ogłoszenie o surowych konsekwencjach (włącznie z karą śmierci) niedostosowania się do przepisów o stanie wojennym.

W drugiej części umieszczono materiały propagandowe podkreślające z jaką troską władze podchodzą do codziennego życia obywateli. Warto zwrócić uwagę na zamieszczony w tej części wystawy wycinek prasowy (Kronika nr 3 z lutego 1982 r.), w którym zamieszczono informacje o pomocy materialnej płynącej bynajmniej nie z „zaprzyjaźnionych krajów demokracji ludowej”.

Trzecią część poświecono szczególnie wyróżnionej przez ataki propagandowe grupę przeciwników idei „obrony socjalizmu jak niepodległości” zwanymi, „zdrajcami”, „ekstremą”, „targowicą”, „kontrrewolucją”. W jednym szeregu umieszczono działaczy związkowych (Bogdan Lis, Zbigniew Bujak, Eugeniusz Szumiejko, Władysław Hardek), pisarzy publicystów (Bohdan Cywiński, Gustaw Herling-Grudziński), czy skazanych zaocznie na karę śmierci ambasadorów PRL w USA i Japonii (Zdzisław Rurarz – autor słów skierowanych do Wojciecha Jaruzelskiego … Panie Generale, wydając rozkaz użycia Wojska Polskiego przeciwko polskiemu narodowi, zapewnił Pan sobie miejsce w naszej krwawej historii jako oprawca tegoż narodu oraz Romuald Spasowski). Szczególną uwagę w tej części wystawy prosimy zwrócić na kontekst miejscowy, tj. notatki prasowe (ukazujące się w kolejnych numerach Kroniki) dotyczące procesu przewodniczącego Zarządu Regionu Podbeskidzie NSZZ „Solidarność” Patrycjusza Kosmowskiego skazanego w marcu 1982 roku za działalność związkową na 6 lat pozbawienia wolności.

Jeszcze bardziej wdzięcznym obiektem ataków „wroniej” propagandy była osoba ówczesnego prezydenta USA Ronalda Reagana, który w oczach władz PRL wyłonił się wprost „z mroków średniowiecza”. Swoją drogą prawie wszyscy „postępowcy” tak mniej więcej od kilku wieków wszystko co wszeteczne wywodzą z wieków średnich, bo pewnie nie mieli sposobności aby choć trochę je poznać). Wspomniany wyżej R. Reagan do spółki z CIA, RWE, BBC, „Głosem Ameryki” etc. to bohaterowie czwartego, przedostatniego bloku wystawy.

Prezentację kończy kilka materiałów ulotnych i wycinków prasowych dotyczących propozycji partyjnych dotyczących przyszłości Polski. Już od początku stanu wojennego w ofensywę ideologiczną zaprzęgnięto członków KC PZPR, czego przykładem była wizyta na Podbeskidziu prof. Hieronima Kubiaka, którego dzielnie wspierał miejscowy bielsko-biały I sekretarz KW PZPR Andrzej Gdula. Pomimo zapewnień płynących w partyjnych plakatów z początków stanu wojennego, marszu ku wolności nie dało się zatrzymać.

Tekst – Paweł Hudzik

Skany wykonali: Ewelina Kisiel, Łukasz Markiel