ARCHITEKTURA RACIBORZA

Po raz pierwszy w historiografii Racibórz wzmiankowany był w kronice Galla Anonima., gdzie określany jest mianem castellum, co oznacza, że był grodem o ważnym znaczeniu militarno-administracyjnym. Gród wzniesiony na prawym brzegu Odry, w dzielnicy Ostróg, zbudowany został z drewna i otoczony był drewniano-ziemnym wałem, który musiał być na tyle silny, że oparł się w 1241 r. najazdowi tatarskiemu. Według archeologów pierwsze ceglane partie zamku można datować na połowę XIII wieku. Murowana była także wzniesiona w latach 80-tych XIII wieku kaplica zamkowa pod wezwaniem św. Tomasza z Canterbury. Pierwsza udokumentowana wzmianka o murach miejskich pochodzi z 1299 r., które dodatkowo wzmocnione były basztami.

Miasto i jego drewniana zabudowa płonęło wielokrotnie, między innymi w 1300 r., 1426 r., 1447 r., 1489 r., 1546 r., 1574 r., 1637 r., 1698 r., 1776 r., 1858 r., a wreszcie ostatni wielki pożar strawił miasto w 1945 r. Kolejne pożary powodowały, że zaczęto stopniowo odchodzić od drewnianej zabudowy na rzecz murowanej. Pierwszymi murowanymi budynkami – obok zamku – były kościoły: farny (datowany na 1205 r.), klasztor dominikanów (powstały w XIII wieku) i dominikanek (początek XIV wieku). Pod koniec XIII raciborski rynek mógł się pochwalić murowanym domem kupców, który obok ratusza znajdował się na środku rynku. Najprawdopodobniej po pożarze w roku 1722 r. nie została już odbudowana zabudowa z centralnej części rynku. Niedługo potem, bo w latach 1725-1727 w centralnej części rynku została ufundowana przez rodzinę von Gaschin Kolumna Matki Boskiej, wykonana przez austriackiego artystę Johanna Melchiora Österreicha. Jej zniszczenie według miejskiej legendy ma zwiastować koniec świata.

Wiek XIX to czas rozwoju urbanistycznego miasta i budowy nowoczesnych urządzeń komunalnych. W 1826 r. oddano do użytku klasycystyczny budynek Wyższego Sądu Krajowego dla Górnego Śląska, według projektu Karla Friedricha Schinkla, który był nadwornym architektem królestwa pruskiego. W 1851 r. zaczął funkcjonować wybudowany w stylu neogotyckim zakład karny, który był jednym z najnowocześniejszych obiektów tego typu w Królestwie Pruskim. W 1874 r. przy dzisiejszej ulicy 1 Maja powstał zakład wodociągów miejskich, obok którego wzniesiono istniejącą do dziś wieżę ciśnień. W 1858 r. powstała gazownia miejska. Samo miasto rozbudowało się poza obręb średniowiecznych murów, które w znacznej części zostały wyburzone. Śródmieście wzbogaciło się o piękne eklektyczne kamienica z elementami neorenesansowymi, do dziś zachowane fragmentarycznie przy dzisiejszej ulicy Staszica, Wojska Polskiego oraz Londzina, a także secesyjne kamienice przy ulicy Ogrodowej. Warto wspomnieć, że dzisiejsza zabudowa rynku tylko w niewielkiej części posiada zabudowę sprzed 1945r.

Rok 1945 był prawdziwa tragedią. Ucierpiało blisko 80% zabudowy w centrum i śródmieściu. Racibórz, jak wszystkie tzw. ziemi odzyskane został potraktowany jako rezerwuar cegieł na odbudowę Warszawy. Często wyburzano również kamienice, które nadawały się do odbudowy. Rumowiska i gruzy, które nie nadawały się do ponownego wykorzystania, wywożono kolejką na ulicę 1 Maja i wysypywano do koryta powodziowego Odry. O stratach w zabudowie Raciborza niech świadczy fakt, że w centrum, na dzisiejszym Placu Długosza zamiast zwartej zabudowy, która była tam jeszcze w 1945 r., dziś jest parking na kilkaset samochodów. 

Racibórz XXI wieku jest miastem zadbanym i zielonym, udekorowanym licznymi skwerami i z dużym parkiem miejskim im. Miasta Roth. W ostatnich latach odrestaurowano zamek piastowski oraz kaplicę pw. św. Tomasza Kantuaryjskiego, a także płytę rynku raciborskiego. Odnawiane są także stopniowo zachowane zabytkowe kamienice, a przebudowany kilka lat temu skwer im. księdza prałata Stefana Pieczki został w 2014 r. nagrodzony przez marszałka województwa śląskiego za najlepiej zrewitalizowaną przestrzeń publiczną w całym województwie śląskim.