1914 rok w mieście Biała
Wybuch I wojny światowej – nie bez powodu nazywanej Wielką Wojną – bardzo wyraźnie zaznaczył się w historii galicyjskiego miasta Biała, obecnie wchodzącego w skład Bielska-Białej. Oprócz wydarzeń związanych z samym konfliktem i jego skutkami, Biała odegrała także istotną rolę administracyjną – stając się w latach 1914-1917 tymczasową stolicą Galicji. Ponadto, mieszkający w Białej Polacy od początku wojny zaangażowali się w walkę o niepodległość. Najlepszym tego przykładem byli liczni ochotnicy z terenu Białej, którzy w 1914 r. dołączyli do Legionów Polskich.
W zasobie Archiwum Państwowego w Katowicach, Oddziale w Bielsku-Białej, znajduje się wiele różnego rodzaju dokumentów związanych z przebiegiem pamiętnego 1914 roku w Białej – w znacznej mierze podpisywanych przez dr Fedorowicza, kierownika C.k. Starostwa w Białej. Dowiadujemy się na ich podstawie o funkcjonowaniu miasta i jego okolic w pierwszym roku wojny światowej. Okres ten nie był łatwy dla mieszkańców, którzy musieli zmagać się z brakami w zaopatrzeniu, groźbą szerzenia się chorób oraz potrzebą przyjęcia licznych uchodźców przybywających z ogarniętej działaniami zbrojnymi wschodniej części Galicji. Istotnym czynnikiem był również wyjazd wielu żołnierzy powołanych na front – których należało nie tylko zastępować w miejscach ich codziennej pracy, lecz także wspierać (np. poprzez przesyłanie ciepłych ubrań w sezonie zimowym).
Jednocześnie, mieszkańcy Białej i sąsiednich miejscowości musieli podporządkować się znacznie bardziej represyjnemu sądownictwu wojskowemu – które mogło wydawać wyroki śmierci nawet za mniej szkodliwe społecznie przestępstwa – oraz silniejszej kontroli ze strony żandarmerii. Należało uważać na patrole wojskowe i stosować się do ich poleceń oraz poprawnie identyfikować samoloty, balony i sterowce pojawiające się na niebie.
Nie brakowało także nowych przestępstw, których popełnianie umożliwiała wojna. Przykładowo jedna grupa żołnierzy wyłudzała pieniądze od właścicieli bydła – obiecując rzekome uwolnienie ich od przymusowej sprzedaży krów dla armii. Pojawiały się przypadki handlu zdobyczną bronią rosyjską i ulotki propagandowe zachęcające do zdrady stanu – z czym zdecydowanie walczyły władze C.k. Starostwa.
Z drugiej strony, wraz z wybuchem wojny bardziej popularne stało się noszenie austro-węgierskich odznaczeń wojskowych, medali i biżuterii. W przypadku Białej nie było inaczej, a jej mieszkańcy mogli nabywać biżuterię sprzedawaną przez C.k. Ministerstwo Wojny. Co istotne, dochód z tego typu nabytków przekazywany był na cele charytatywne, m.in. na potrzeby walczących i rannych żołnierzy oraz wsparcie dla wdów i sierot po poległych żołnierzach. Szczególnym uznaniem cieszyły się działania Czerwonego Krzyża, który nie tylko pomagał potrzebującym, lecz także udzielał dla rodzin informacji o losie rannych żołnierzy. W celu podkreślenia zasług Czerwonego Krzyża, specjalną odznakę honorową „za zasługi około Czerwonego Krzyża w Monarchii” utworzył sam cesarz Franciszek Józef.
Ze względu na swoją istotną rolę administracyjną, C.k. Starostwo w Białej prowadziło liczną korespondencję. W efekcie tego do jego władz trafiały różnego rodzaju listy – m.in. z Sarajewa i konsulatu USA w Wiedniu – oraz katalogi reklamowe. Oprócz wspomnianego już katalogu z austro-węgierską biżuterią, na uwagę zasługują katalogi automobili marki Austro-Dailmer i Clément-Bayard. Przedstawione są na nich m.in. ciężarówki i ciągniki używane do celów wojskowych.
Autor wystawy: Marek Korczyk
Bibliografia:
- AP Kat. Oddz. BB, 13/10 Akta Miasta Białej, sygn. 259.
- J. Polak, I wojna światowa (1914-1918) [w:] Bielsko Biała Monografia Miasta Tom II Biała od zarania do zakończenia I wojny światowej (1918), pod red. I. Panica, Bielsko-Biała 2011.