Szkice Archiwalno-Historyczne nr 7, 2011

Dokumenty

Szkice archiwalno-historyczne nr 7, 2011 : 4.0MB

Cena: 27 zł 5 zł

Streszczenia artykułów:

Artykuły i materiały

Barbara Kalinowska-WójcikEtapy uwłaszczenia gospodarstw chłopskich w majątku książąt Hohenlohe-Ingelfingen na przykładzie Koszęcina

Na początku XIX wieku pomiędzy poszczególnymi gospodarstwami chłopskimi na Śląsku istniały poważne różnice społeczno-ekonomiczne, które spowodowały, że proces uwłaszczenia na terenie Koszęcina przebiegał właściwie w trzech etapach. Pierwszy, który objął tylko najbogatszych gospodarzy miał miejsce na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych XIX wieku, jednak jego zasięg był niewielki. Dopiero wywalczone w czasie Wiosny Ludów rozszerzenie uwłaszczenia na wszystkie gospodarstwa oraz zniesienie zasady dobrowolności zaowocowało w drugiej połowie lat pięćdziesiątych XIX wieku wyzwoleniem większości gospodarstw z zobowiązań i świadczeń na rzecz pana. Trzeci etap to uregulowanie pozostałych kwestii spornych takich jak na przykład korzystanie ze wspólnych użytków oraz zobowiązań w stosunku do kościoła i innych dotychczasowych beneficjentów.

Jacek Kurek"Lud, który nie ma ojczystej ziemi pod stopami, narodem być nie może" Spór o patriotyzm w polskiej literaturze a postawy narodowe Ślązaków u progu XX wieku

Tekst podejmuje problematykę traktowania polskiej literatury drugiej połowy XIX wieku jako źródła historycznego, pomocnego dla prześledzenia postaw i poglądów społecznych oraz kształtowania się opinii publicznej wobec Śląska. To także przestrzeni dyskusji o patriotyzmie i sporów o patriotyzm. Jej treść stanowi okazję do podjęcia próby zidentyfikowania źródeł edukacji narodowej Ślązaków. Główny wątek artykuły dotyczy sporu o patriotyzm. Dwa jego modele ukazane zostały na przykładzie poglądów Bolesława Prusa i Marii Konopnickiej.

Grzegorz Bębnik"Bo to my jesteśmy myśliwymi!". Górnoślązacy w afrykańskich koloniach cesarstwa niemieckiego podczas I wojny światowej

W artykule omówione zostały losy kilkunastu Górnoślązaków, walczących podczas I wojny światowej w szeregach niemieckich wojsk kolonialnych w Afryce. Przedstawienie ich dziejów oparte zostało o nieznane dotychczas w kraju materiały, zgromadzone w archiwach niemieckich oraz obszerną literaturę przedmiotu, również o charakterze pamiętnikarskim.

Michał JarnotMetodyka poszukiwań uczestników I wojny światowej z terenu gminy Brzeszcze w aktach sądowych Archiwum Państwowego w Katowicach Oddział w Oświęcimiu

Artykuł dotyczy prowadzenia poszukiwań żołnierzy I wojny światowej pochodzących, które były prowadzone w aktach sądów oświęcimskich z I połowy XX w., przechowywanych w zasobie Archiwum Państwowego w Katowicach Oddział w Oświęcimiu. Autor omawia metodykę poszukiwań, tzn. system, według którego poruszał się po zasobie aktowym, pokazuje, które jednostki archiwalne mogą dotyczyć tematu badań, na co należy zwracać uwagę podczas przeglądania akt, jak selekcjonować uzyskane informacje.

Tomasz HajewskiRok 1945 w Archiwum Państwowym w Katowicach

Artykuł przedstawia działalność Archiwum Akt Dawnych Województwa Śląskiego w roku 1945 oraz proces przekształcenia tej placówki w Archiwum Państwowe w Katowicach. W szczególności ukazano zabezpieczanie akt poniemieckich przez Józefę Mickiewiczową, która kierowała archiwum do czasu przybycia do Katowic jego przedwojennego kierownika, dr Michała Antonowa.

Adam DziubaWzlot i upadek. Polska Partia Socjalistyczna w powiecie tarnogórskim w latach 1945-1948

W nowych warunkach politycznych w 1945 roku po władzę sięgnęła PPR. Partia ta, korzystając z politycznej próżni, stworzyła "od zera" swe struktury i zdominowała lokalną administrację i samorządy. PPS powstawała w trudnych warunkach, co odbiło się też na skuteczności jej działań. Mimo tego, że nominalnie była partią współrządzącą nie zdołała na ziemi tarnogórskiej zająć porównywalnej z PPR pozycji na lokalnej scenie politycznej. W 1948 r. socjaliści, po dwóch falach "czystek", w wyniku, których z partii usunięto przeciwników nowego ustroju, zostali wchłonięci przez dominujących w lokalnych układach politycznych komunistów.

Krzysztof LangerJęzyk propagandy w ustach władzy na ziemi raciborskiej w latach 1945-1956 - czyli obłuda w natarciu - w świetle archiwaliów Archiwum Państwowego w Katowicach Oddział w Raciborzu

Przedstawiony tekst ma za zadanie zilustrować, na przykładzie archiwaliów dotyczących powiatu raciborskiego, język propagandy, po jaki sięgali ówcześni oficjale z okazji rozmaitych uroczystości oraz w pismach, które, na co dzień były wytwarzane w kancelariach poszczególnych urzędów. Artykuł ma zobrazować, jak posługiwali się językiem propagandy urzędnicy i ówcześni ludzie władzy, na poziomie miasta, powiatu i gmin w powiecie raciborskim, który oczywiście nie odbiegał szczególnie w tym zakresie od pozostałej części kraju.

Joanna Januszewska-JurkiewiczJózef Opacki - działacz niepodległościowy, wychowawca, organizator Archiwum w Gliwicach po II wojnie światowej

Zarys biograficzny Józefa Opackiego (1902-1982), nauczyciela, działacza harcerskiego i ruchu turystyczno-krajoznawczego. W czasie II wojny światowej był wybitnym działaczem konspiracji akowskiej w Czortkowej, a po wojnie konspiracji antykomunistycznej w Gliwicach. W latach 1945-1946 pełnił funkcję kierownika Archiwum Miejskiego w Gliwicach.

Bogusław TraczHipisi na obszarze województwa katowickiego (do połowy lat siedemdziesiątych)

Artykuł jest próbą przedstawienia fenomenu ruchu hipisowskiego na obszarze aglomeracji górnośląskiej, który w drugiej połowie lat 60. rozprzestrzenił się wśród młodzieży większości krajów europejskich, a pod koniec dekady przekroczył również "żelazną kurtynę" i dotarł do Polski. W tekście przywołane zostały główne postaci, które współtworzyły środowiska tzw. kontrkultury w Katowicach i pozostałych miastach aglomeracji na przełomie lat 60. i 70. XX wieku. Ważną część tekstu stanowi analiza działań podjętych przez instytucje policyjne, oświatowe i wychowawcze mające na celu pacyfikację ruchu hipisowskiego i powstrzymanie jego rozwoju. Autor uwzględnił również zjawiska towarzyszące, takie jak m.in. problem narkotyków, unikanie służby wojskowej, próby organizowania zlotów i spotkań ponad lokalnych

Bogusław Tracz"Powstrzymać elementy spekulujące". Działalność Wojewódzkiej Komisji do Walki ze Spekulacją w Katowicach (1981-1987)

W warunkach załamania się gospodarki i wszechogarniającego kryzysu lat 80. powrócono do koncepcji stworzenia "szerokiego frontu antyspekulacyjnego", w którym widziano remedium na trudności gospodarcze, zwłaszcza na poziomie handlu detalicznego i usług. W artykule przedstawione zostały stosowane środki zapobiegawcze oraz represje stosowane wobec osób, którym zarzucano tzw. przestępstwa spekulacyjne. Przywołane zostały również najbardziej spektakularne działania mające charakter zmasowanych akcji policyjnych oraz różne formy walki ze zjawiskiem spekulacji, np. za pomocą propagandy i z wykorzystaniem lokalnych mediów informacyjnych.

Ewa StelmachOrganizacja kancelaryjno-archiwalna specjalistycznej poradni lekarskiej

Opracowanie poświęcone zagadnieniu kartoteki - archiwum zakładowe poradni lekarskiej. W pierwszej części publikacji omówiono zagadnienia charakterystyki pomieszczeń, wyposażenia i bezpieczeństwa pracy. Druga, główna część, została poświęcona przygotowaniu, gromadzeniu i zabezpieczaniu dokumentacji medycznej, a zwłaszcza utrzymaniu jej w określonym porządku.

Komunikaty

Zdzisław JedynakKatarzyna Salomonowa i dwa dokumenty fundacyjne dla kościołów parafialnych w Bogucicach i w Mysłowicach z 1614 roku

W Archiwum Państwowym w Katowicach Oddział w Pszczynie zachował się dokument pergaminowy dotyczący założenia w 1614 roku Bractwa Matki Boskiej w kościele w Mysłowicach przez Katarzynę Salomon z domu Kozioł. Była ona ostatnią właścicielką Mysłowic i Bogucic z tego rodu. Dokument ten był uważany za zaginiony i był znany tylko z kopii. Drugi wystawiony przez nią w tym samym roku dokument dotyczy założenia podobnego bractwa w kościele parafialnym w Bogucicach. Dokument ten w ogóle nie był znany w żadnych publikacjach, a zachował się w Muzeum Zamkowym w Pszczynie.

Piotr GreinerMapa warzywniaka Pana na Pszczynie księcia Friedricha Ferdinanda von Anhalt-Cöthen z 1805 roku

Analiza wielkoskalowej mapy przyzamkowego ogrodu warzywnego w Pszczynie wykonanej w 1805 roku, na której przedstawiono rozplanowanie uprawianych wówczas na Górnym Śląsku warzyw. Prawie połowę areału zajmowała już wówczas uprawa kartofli, ciągle w owym czasie ograniczona do uprawy ogrodowej, a nie polowej.

Mirosław Węcki"Alarm w powiecie...!", czyli rozważania na temat totalitaryzmu i insektów

Wiek XX był okresem dwóch wielkich totalitaryzmów: nazizmu i komunizmu. Pomimo, że obydwa systemy polityczne postrzegały się nawzajem jako śmiertelni wrogowie, to występowały między nimi liczne podobieństwa. Jednym z nich był sposób kierowania i manipulowania społeczeństwami, realizowanymi w dużej części za pomocy propagandy. Artykuł ilustruje owe podobieństwo na przykładzie mobilizacji ludności do zwalczania plagi stonki ziemniaczanej. Mało kto wie, że autorami hasła o zrzucaniu stonki przez samoloty USA byli naziści, którzy zastosowali je w ten sam sposób już okresie II wojny światowej.

Sprawozdania

Sprawozdanie Dyrektora Archiwum Państwowego w Katowicach za 2010 rok (Piotr Greiner)

Archiwum Państwowe w Katowicach przejęło w 2010 roku do swojego zasobu ponad 210 tysięcy jednostek archiwalnych z 102 zespołów archiwalnych o rozmiarze 362 metrów bieżących, co zwiększyło jego zasób ogółem do 5042 zespołów liczących ponad 21 kilometrów bieżących i 2.111.348 jednostek inwentarzowych. Zostało opracowanych przez archiwistów katowickich 281 zespołów (w całości lub części) liczących 68,3 tysiąca jednostek archiwalnych o rozmiarze 489 metrów bieżących.

In memoriam

Bożena HusarZofia Rączka - historyk i archiwista, pracownik Archiwum Państwowego w Katowicach i Archiwum Państwowego w Krakowie

Wspomnienie o zmarłej w 2010 roku Zofii Rączce - archiwistce, historyczce i poetce, organizatorce archiwum historycznego w Żywcu i jego długoletniej w latach 1959-1982 kierowniczce. Aktywnie biorącej udział w regionalnym ruchu naukowym i społecznym.