Szkice Archiwalno-Historyczne nr 11, 2014
Dokumenty
cena: 25 zł
Streszczenia artykułów:
Artykuły
Sławomira Krupa, Mikołaj Filip baron von Rauthen właściciel Koszęcina w latach 1647-1691
W artykule podjęto próbę zrekonstruowania życiorysu Mikołaja Filipa von Rauthen, właściciela Koszęcina na Górnym Śląsku w latach 1647-1691. Pochodził ze starego rodu finlandzkiego i zrobił karierę na polskim dworze pełniąc m.in. funkcję sekretarza króla Władysława IV Wazy. W latach 1645-1648 reprezentował polskiego króla w sprawach związanych z przejęciem od Habsburgów w formie zastawu księstwa opolsko-raciborskiego. Dobra koszęcińskie pozostały w rękach jego potomków do końca XVIII wieku, z czasem tworząc jeden z największych arystokratycznych majątków na Górnym Śląsku.
Jerzy Gorzelik, Obraz i słowo. Wyznaniowy dwugłos w sztuce Górnego Śląska drugiej połowy XVII wieku na przykładzie polichromii w Żernicy i epitafium w Hażlachu
W sztuce Górnego Śląska w drugiej połowie XVII wieku głos strony katolickiej brzmiał znacznie donośniej niż pozostających w diasporze protestantów. Dzieła powstałe z inicjatywy katolickiej i protestanckiej mogą wykazywać przy podobieństwie formy różne programy ideowe, towarzyszące konfesjonalizacji imperatyw odgraniczenia. W omawianych przypadkach w ramach jednej struktury połączono elementy wykonane różnymi technikami. Autor podaje liczne przykłady sakralne na takie wzajemne przenikanie się obu konfesji.
Barbara Kalinowska-Wójcik, Paweł Parys, Katowiccy Żydzi polegli na frontach I wojny światowej (na podstawie ksiąg Urzędu Stanu Cywilnego w Katowicach)
Setna rocznica wybuchu I wojny światowej jest okazją do zastanowienia się nad udziałem mieszkańców Katowic w działaniach na frontach tego konfliktu oraz ofiary krwi jaką złożyli podczas jego trwania. W artykule autorzy skupili się na przedstawieniu żydowskich mieszkańców Katowic, którzy polegli podczas działań wojennych w okresie od 1914 do 1918 roku. Na postawie akt Urzędu Stanu Cywilnego w Katowicach udało się ustalić nazwiska 54 poległych żołnierzy wyznania mojżeszowego, którzy zamieszkiwali w czasie poboru w tym mieście.
Piotr Płonka, Spędzanie czasu wolnego przez mieszkańców województwa śląskiego w latach 1926-1929 w świetle ogłoszeń prasowych
Artykuł jest próbą przedstawienia tego, czego można się dowiedzieć z drobnych ogłoszeń prasowych o sposobach spędzania wolnego czasu przez mieszkańców województwa śląskiego w latach 1926-1929. Autor starał się pokazać, że uprzemysłowienie oraz unowocześnianie się ośrodków miejskich na międzywojennym Górnym Śląsku doprowadziły do zmiany postrzegania wartości czasu wolnego przez jego mieszkańców. Społeczeństwo autonomicznego województwa śląskiego zaczęło traktować czas wolny jako czas wzmożonej aktywności, a znane rozrywki takie jak kino, turystyka, sport czy rekreacja uzdrowiskowa przybrały nową formę zbiorowego wypoczynku.
Paweł Hudzik, Sąd w Kalwarii Zebrzydowskiej w latach 1929-1950 w świetle własnych akt prezydialnych. Organizacja wewnętrzna, kancelaria, archiwum
W przechowywanych w polskich archiwach państwowych zespołach archiwalnych pozostałych po sądach najniższej instancji, działających na terenie byłego zaboru austriackiego, rzadko spotyka się większą ilość akt prezydialnych. Generalia zachowane w trzech zespołach sądowych z Kalwarii Zebrzydowskiej (Sąd Grodzki 1929-1939, Burggericht 1939-1945, Sąd Grodzki 1945-1950), stały się bazą źródłową do omówienia spraw związanych z funkcjonowaniem kancelarii i archiwum sądu z Kalwarii Zebrzydowskiej sądu w okresie 1929-1950. Stosunkowo duża ilość dokumentacji pozwoliła na przedstawienie w miarę szczegółowych informacji dotyczących: personelu urzędniczego i sędziowskiego, warunków pracy, organizacji i wyposażenia archiwum, jak również przechowywania i zabezpieczania dokumentacji.
Mirosław Węcki, Bojowy aktywizm na Wschodzie. Akta szefa katowickiej gestapo Rudolfa Mildnera w zasobie Archiwum Państwowego w Katowicach
W artykule przedstawiono niepublikowane dotąd materiały dotyczące osoby Rudolfa Mildnera - szefa placówki Geheimstaatspolizei w Katowicach w latach 1941-1943 oraz dowódcy Sicherheitspolizei w Danii w ostatnich miesiącach 1943 roku. Chociaż Mildnerowi nie poświęcono dotąd osobnego opracowania naukowego, jego działalność jest często opisywana w literaturze przedmiotu. Prezentowane materiały potwierdzają szereg ustaleń dotyczących kariery Mildnera oraz rzucają nowe światło na jego stosunki z najważniejszymi funkcjonariuszami nazistowskimi działającymi na Górnym Śląsku.
Stefania Lazar, Przeobrażenia urbanistyczne centrum Będzina w czasie II wojny światowej na podstawie dokumentów z Archiwum Państwowego w Katowicach
Będzin, jedno z najstarszych miast Zagłębia Dąbrowskiego, z dobrze zachowanym, średniowiecznym układem urbanistycznym, zostało w okresie II wojny światowej poddane, podobnie jak i inne miasta tego regionu, intensywnym i bardzo głębokim przeobrażeniom tkanki miejskiej. Był to jeden z elementów niemieckiej polityki narodowościowej, przygotowującej zagłębiowskie miasta do zasiedlenia Niemcami - po ich uprzednim "oczyszczeniu" z zamieszkującej je polskiej i żydowskiej ludności. Będzin jako miasto powiatowe, siedziba wielu instytucji niemieckiego aparatu administracyjnego, wymagało szczególnych modyfikacji, podporządkowujących je niemieckim wymaganiom estetycznym. Jak wynika z archiwaliów, wzorce czerpano z samej III Rzeszy. Wyburzanie całych kwartałów i budowa nowych obiektów doprowadziły do głębokich zmian w obrazie miasta, widocznych do dnia dzisiejszego.
Daria Czarnecka, Wykupiona ze Standgerichtu - Genowefa Duszczak-Pilecka
Szkic poświęcony zakazanej miłości w Konzentranzionslager Auschwitz. Jej bohaterką jest Genowefa Duszczak, która w czasie II wojny światowej związała się z siatką wywiadowczą polskiej podziemnej Armii Krajowej. Aresztowana w marca 1943 roku przez Geheimestaatspolizei została osadzona w KZ Auschwitz. Tam rozkwitło pomiędzy nią, a pisarzem bloku 11 Janem Pileckim uczucie. Pilecki wykupił Genowefę od wyroku śmierci. W grudnia 1944 roku urodziła w obozie syna. Obydwojgu udało się przeżyć i po wojnie założyć rodzinę.
Michał Jarnot, Polaczki niech zdychają z głodu, a Czerwona Armia musi mieć jeść - "przyjaźń" polsko-radziecka w 1945 roku w aktach Starostwa Powiatowego w Białej Krakowskiej
Artykuł dotyczy działalności Armii Czerwonej w 1945 r. na terenie ówczesnego powiatu bialskiego (teren dzisiejszego powiatu oświęcimskiego i bielskiego). Przy czym nie chodzi o prowadzenie walk z niemieckimi wojskami, ale o działalność, którą można określić jako "maruderską". Pobyt Armii Czerwonej wiązał się z licznymi niebezpieczeństwami dla miejscowej ludności cywilnej. Żołnierze dopuszczali się morderstw, rabunków, napadów, zajmowania budynków i niszczenia ich w wyniku intensywnej eksploatacji. Autor nakreśla ogólny obraz pobytu wojsk sowieckich na terenie powiatu, podaje także liczne przykłady ich przestępczej działalności. Głównym materiałem źródłowym były akta Starostwa Powiatowego w Białej Krakowskiej z lat 1945-1950, przechowywane w Archiwum Państwowym w Katowicach Oddział w Oświęcimiu.
Adam Dziuba, Próba przebudowy wizerunku ZSRR w latach 1945-1948 (ze szczególnym uwzględnieniem województwa śląskiego)
Instalowane od lipca 1944 r. przez Związek Sowiecki nowe komunistyczne władze Polski musiały sobie poradzić z dziedzictwem niechęci Polaków do Rosji. Rządząca krajem Polska Partia Robotnicza (PPR), słusznie postrzegana jako ekspozytura sowieckich wpływów, podjęła intensywne i długofalowe działania propagandowe by doprowadzić do zmiany niekorzystnego wizerunku swych protektorów. Korzystając z uprzywilejowanej pozycji w systemie politycznym PPR włączyła do uczestnictwa i organizacji tych "rytuałów" administrację państwową oraz kontrolowane przez siebie organizacje społeczne. W województwie śląskim zadanie przedstawienia Związku Sowiecki jego władz w roli sprzymierzeńca, a mieszkańców tego kraju jako przyjaciół Polski i Polaków było zadaniem szczególnie skomplikowanym, ze względu na istniejącą w nim mozaikę narodowościową.
Bogusław Tracz, Przejawy publicznego kultu Józefa Stalina na Górnym Śląsku w latach 1945-1956
Kult przywódcy jest jedną z immanentnych cech totalitarnego systemu sprawowania władzy. W Związku Sowieckim osiągnął swoją pełnię pod rządami Józefa Stalina i stamtąd został przeszczepiony na tereny, które po II wojnie światowej znalazły się w tzw. sowieckiej strefie wpływów. Na Górnym Śląsku kult sowieckiego dyktatora pojawił się wraz zajęciem tego obszaru przez Armię Czerwoną, Przemysłowy charakter regionu z dużym zagęszczeniem ludności i dominacją robotników, stanowił o podporządkowaniu i zaangażowaniu tysięcy ludzi w działaniach komunistycznej propagandy, a skala i zakres bałwochwalczych akcji były większe niż w innych regionach kraju. Autor, na podstawie dokumentacji archiwalnej i zachowanych fotografii odtwarza początki, narastanie i schyłek kultu Józefa Stalina na Górnym Śląsku.
Przemysław Rubacha, Geneza, cele i budowa Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku w Chorzowie
Artykuł przedstawia genezę, przyczyny i cele budowy Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku w Chorzowie w latach 1947-1955. Powstanie wielkiego "parku ludowego" w centrum aglomeracji górnośląskiej, stanowiło element większego planu przekształcenia "Śląska czarnego w "Śląsk zielony". Miał on na celu rozgęszczanie przeludnionych i nadmiernie uprzemysłowionych obszarów regionu oraz przeciwstawienie się niszczeniu środowiska. Poprawa ochrony zdrowia, obok wypoczynku i kultury, stanowiły podstawowe cele jego budowy. Spełniał on także zadanie propagandowe w nowym komunistycznym systemie politycznym uświadamiając "potęgę i zalety nowego ustroju". Posiadał także specjalne zadanie, polegające na wychowywaniu pierwszego pokolenia dzieci w Polsce komunistycznej: wychowanego politycznie, wysportowanego i o wysokim poziomie gotowości bojowej.
Piotr Lis, Zarządzanie dokumentacją osobową - problem jej wartościowania, selekcji i gromadzenia na terenie właściwości Archiwum Państwowego w Katowicach
Autor przedstawia analizę postępowania z dokumentacją osobową na obszarze działania Archiwum Państwowego w Katowicach. Przedstawia zawartość teczek akt osobowych oraz przydatność do różnego rodzaju badań. Zwraca uwagę na problemy z jakimi należy się zmierzyć przy wartościowaniu tego typu dokumentacji masowej i jej kwalifikowaniu do wieczystego przechowywania.
Komunikaty
Paweł Parys, Informacje o Henryku przechowywane w Centralnym Archiwum Wojskowym w Warszawie-Rembertowie
Komunikat przedstawia materiały oraz zawarte w nich informacje dotyczące Henryka Sławika, które zachowały się w aktach odznaczeniowych Centralnego Archiwum Wojskowego w Warszawie-Rembertowie. W istotny sposób wzbogacają one naszą wiedzę na temat życia i działalności tej postaci.
Mirosław Węcki, Nowo przejęte przez Archiwum Państwowe w Katowicach akta władz powstańczych działających na terenie katowickich dzielnic Józefowca i Wełnowca w okresie III powstania śląskiego
W 2014 roku Archiwum Państwowe w Katowicach przejęło akta Śląskiego Zarządu Wojewódzkiego Związku Kombatantów Rzeczpospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych. Wśród przejętych akt znalazła się dokumentacja z okresu III powstania śląskiego. Materiały te zostały wytworzone w maju i czerwcu 1921 roku przez powstańczą Komendę Placu działającą na terenie Józefowca i Wełnowca - miejscowości wchodzących w skład obecnych Katowic. Komunikat zawiera krótką charakterystykę tej unikatowej dokumentacji.
Katarzyna Głowania, Barbara Kurdyk, Przejmowanie dokumentacji organizacji kombatanckich przez Archiwum Państwowe w Katowicach oraz jego oddziały w latach 2007-2014
Komunikat opisuje kolejne etapy przejmowanie przez Archiwum Państwowe w Katowicach oraz jego oddziały dokumentacji zarządu wojewódzkiego oraz kół terenowych m.in. Związku Kombatantów Rzeczypospolitej i Byłych Więźniów Politycznych, Związku Bojowników o Wolność i Demokrację oraz Związku Inwalidów Wojennych Rzeczypospolitej Polskiej.
Recenzje
Marcin Wieczorek, R. Kaczmarek, J. Grudniewski, Żory w dobie panowania Hohenzollernów 1742-1918/1919, Żory 2014, ss. 400.
Dla dziejów miasta Żor na Górnym Śląsku ukazała się ostatnio jakże oczekiwana publikacja dotycząca epoki pruskiej na Śląsku. Podjęcie tego wysiłku było kolejnym elementem stworzenia wielotomowego wydawnictwa poświęconego dziejom tego miasta. Już teraz można powiedzieć, iż to jedna z najlepiej opracowanych naukowo prac dotyczących Żor.
Sprawozdania
Piotr Greiner, Sprawozdanie Dyrektora Archiwum Państwowego w Katowicach za 2013 rok
Do zasobu Archiwum Państwowego w Katowicach w 2013 roku przejęto 60,1 tysięcy jednostek archiwalnych z 43 zespołów archiwalnych o rozmiarze 336 metrów bieżących. W tym oprócz materiałów aktowych przejęto między innymi 1,9 tysiąca dokumentacji technicznej. Na koniec 2013 roku zasób Archiwum liczył 5.298 zespołów z 2.238.086 jednostkami archiwalnymi o rozmiarze przekraczającym 21,7 kilometrów bieżących.
Katarzyna Słysz-Szczucka, Sprawozdanie z udziału Archiwum Państwowego w Katowicach w Programie Wieloletnim Kultura+ Priorytet Digitalizacja
Dzięki dofinansowaniu ze środków Programu Wieloletniego Kultura+ Priorytet Digitalizacja, którego operatorem jest Narodowy Instytut Audiowizualny Archiwum Państwowe w Katowicach pozyskało fundusze na zakup nowoczesnego sprzętu do digitalizacji, modernizację sieci światłowodowej usprawniającej przesyłanie danych z pracowni reprograficznej do serwera i co najważniejsze wykonanie zestandaryzowanych kopii cyfrowych materiałów archiwalnych i zamieszczenie ich w ogólnodostępnym portalu www.szukajwarchiwach.pl.